Voedselproductie overschrijdt planetaire grenzen

 

Voor de eerste keer in 200.000 jaar menselijke geschiedenis lopen we compleet uit de pas met de planeet en de natuur. In dit soort pittige bewoordingen beschrijven een kleine veertig onderzoekers onder leiding van voedingsexpert Walt Willet van Harvard en Johan Rockstrom van het Stockholm Resilience Center de voedselcrisis waar we momenteel getuige van zijn. Het rapport Food in the Anthropocene is opgesteld door een commissie van medisch tijdschrift The Lancet en EAT, een wereldwijde non-profit organisatie opgericht door het Noorse echtpaar Gunhild en Petter Stordalen, rijk geworden in de projectontwikkeling.

 

Aanslag op de planeet

Volgens de onderzoekers is zowel het tempo als de schaal waarop de voedselproductie plaats exponentieel toegenomen, waardoor de productie van voedsel nu de belangrijkste oorzaak is van de aftakeling van het milieu. Daarbij gaat het niet alleen om de uitstoot van broeikasgassen, maar om het verlies aan biodiversiteit, de vervuiling van lucht en water door stikstof, het waterverbruik en de uitputting van eindige voorraden, met name fosfaat.

 

De aanslag op de planeet is nog maar de helft van het verhaal. Het huidige voedselsysteem is volgens de onderzoekers ook een aanslag op onze gezondheid. We eten meer suikers, granen, aardappelen en vlees dan goed voor ons is en te weinig groenten, fruit, bonen, noten en vis. Een gezonder dieet zou volgens modelberekeningen jaarlijks elf miljoen dieet-gerelateerde overlijdensgevallen schelen Tegelijkertijd zijn nog steeds meer dan 800 miljoen mensen ondervoed.

 

Vier ruiters

Dat er wat moet gebeuren aan de onbalans tussen enerzijds een gezond eetpatroon en anderzijds de agrarische productie is duidelijk. In het laatste nummer van Vork schreven we al over de noodzaak om in de landbouw meer te sturen op voedingswaarde. Het is ook duidelijk dat er wat moet gebeuren aan de negatieve gevolgen van de landbouw voor natuur en milieu. De gezamenlijke commissie van The Lancet en EAT zet het echter wel heel zwaar aan, alsof de vier ruiters van de Apocalyps al voor de poort staan.

 

Het begint al met de planetaire grenzen, een concept dat tien jaar geleden door eerdergenoemde Johan Rockstrom is gelanceerd. Volgens hem zijn er negen harde, biofysische grenzen aan de draagkracht van de aarde. Als we die overschrijden dreigen er catastrofes voor de mensheid en voor de planeet. Het concept werd omarmd door media en milieubeweging. We hebben er bijvoorbeeld Earth Overshoot Day aan te danken, de steeds vroeger in het jaar vallende dag waarop de mensheid meer van de aarde gebruikt dan de aarde kan geven.

 

Neo-Malthusianisme

Vanaf het begin echter stuitte het concept van harde planetaire grenzen op forse kritiek uit wetenschappelijke hoek. Kernpunt van die kritiek was en is dat de grenzen die Rockford formuleert niet objectief zijn vast te stellen, ze zijn subjectief. Voor een neo-Malthusianist liggen ze dichterbij dan voor een ecomodernist die gelooft in menselijke inventiviteit. Veel van die grenzen zijn bovendien lokaal, niet globaal. Tekort aan water is een serieus probleem in Niger, maar niet in Noorwegen. En een teveel aan stikstof is misschien wel een probleem in Nederland, maar in Malawi is eerder sprake van een ernstig tekort.

 

Volgens de Amerikaanse politicoloog Roger Pielke Jr zorgt het quasi-wetenschappelijke karakter van de planetaire grenzen ervoor dat het democratisch debat over de vraag hoe we ons voedselsysteem willen inrichten, doodslaat. Het is een wetenschappelijke greep naar de macht, schreef hij indertijd. De vraag is wat de politieke overwegingen zijn voor zon greep naar de macht.

 

Vlees minderen

Voor de Belgische hoogleraar voedingsmiddelentechnologie Frederic Leroy is dat wel duidelijk. Ruim voor het verschijnen van het rapport schreef hij samen met sociale wetenschapper Martin Cohen dat het achterliggende motief van EAT en zijn oprichters is het drastisch verminderen van de vleesproductie en -consumptie. Voor een deel vanwege dierenwelzijn - een van de oprichters, Gunhilde Stordalen, is een bekende activiste voor dierenrechten. Voor een deel om een eerlijk stukje vlees te vervangen door high-tech vleesvervangers, een interessante nieuwe markt voor de Unilevers en Nestles van deze wereld.

 

Niets is te gek in deze wereld, maar ik denk dat Leroy hier toch spoken ziet. Je kunt de integriteit van vooraanstaande wetenschappers niet op die manier in twijfel trekken. Waarschijnlijk heeft de politieke lading van het rapport meer te maken met oprechte bezorgdheid over het voedselsysteem, waardoor de grens tussen de wetenschappelijke en de politieke interpretatie van de feiten niet helder is. Met name het concept van planetaire grenzen kan leiden tot een alarmisme dat niet gerechtvaardigd wordt door wat er op de grond gebeurt.

 

Een mening over dit artikel? Reageer op onze Twitter, Facebook, Instagram en LinkedIn. Een opinieartikel is ook van harte welkom. Mail dan even met de redactie (redactie@agrio.org). Geïnteresseerd in de andere artikelen van VORK? Word abonnee of vraag een gratis proefnummer aan.

 

Tekst: Joost van Kasteren Beeld: Rubén Morena Montelíu