Tovenaars en profeten omarmen elkaar
Een korte voorgeschiedenis: eind 2017 publiceerde wetenschapsjournalist Charles Mann zijn boek Wizards and Prophets, waarin hij de tegenstelling beschreef tussen de wizard Norman Borlaug en de prophet William Vogt. We bespraken het in het voorjaarsnummer van Vork in 2018. Het is inmiddels vertaald onder de voor de hand liggende titel De Tovenaar en de Profeet.
Vogt benadrukte dat we bezig zijn om de draagkracht van de aarde te overschrijden met onze groeiende bevolking en welvaart. Zijn motto is minder, minder, inclusief minder mensen op deze planeet. Borlaug is zijn tegenpool. Volgens hem bewijst de geschiedenis keer op keer dat we dankzij menselijke inventiviteit problemen kunnen oplossen: Innoveer, innoveer.
Polderprofeet
Het boek van Mann vormde de aanleiding voor een gezamenlijk project van onze columnist Hidde Boersma en Joris Lohman van FoodHub. De twee tegenpolen schreven samen een lang artikel in de Volkskrant Weg met het hokjesdenken in de landbouw. Daarin concludeerden ze dat de ideologische tweestrijd tussen ecologen en technologen, tussen profeten en tovenaars, duurzame ontwikkeling in de landbouw blokkeert.
Het artikel leidde tot reacties, onder meer van Carola Schouten, minister van LNV die het gesprek aan ging met beide auteurs. Daaruit bleek al enige toenadering tussen deze poldertovernaar en -profeet. In het wetenschappelijk onderzoek is die toenadering er allang, reageerde men vanuit Wageningen. Die tegenstelling is verdampt, want ecologen en technologen werken al lang samen voor een duurzame landbouw.
Algenbloei
Alleszins reden dus voor een symposium om de stand van zaken in kaart te brengen. Hoofdgast: Charles Mann. Voorafgaand aan het symposium sprak ik met hem en hij stak zijn bewondering voor Wageningen niet onder stoelen of banken.
Mede dankzij de wizards in Wageningen zijn we ergens halverwege de jaren tachtig het punt gepasseerd dat er voldoende voedsel wordt geproduceerd voor alle mensen. Het is niet alleemaal even goed verdeeld en oorlogen zorgen nog steeds voor hongersnood, maar dat kun je niet vergelijken met de frequente hongersnoden van de 19e eeuw en daarvoor.
De andere kant van de medaille is het overmatig gebruik aan kunstmest, dat leidt tot algenbloei en dode zones in kustzeeën wereldwijd, verdwijnen van bossen en natuurgebieden, verzilting als gevolg van irrigatie en vooral de leegloop van het platteland. Als het land meer opbrengt, wordt het interessant om het te stelen. De slums in de megasteden zijn een onbedoeld bijproduct van de groene revolutie.
Polycultuur
Mann zegt niet te kunnen kiezen tussen profeet of tovenaar. Volgens hem schiet menselijke inventiviteit - innovatie - tekort als die niet gepaard gaat met een bewustzijn van planetaire grenzen. Als ik hem vraag hoe de landbouw van de toekomst er uit ziet, noemt hij als voorbeeld het bedrijf van Lloyd en Irene Nichols in Illinois. Op een bedrijf van ruim 200 hectare telen ze meer dan 1000 verschillende soorten groenten en fruit, waaronder 200 soorten appels.
Het gaat niet om voor of tegen nieuwe technologie of om groot versus klein. De sleutel ligt in het omschakelen van monocultuur naar polycultuur; mengteelten met zoveel mogelijk meerjarige gewassen, inclusief bomen.
Als ik opmerk dat dat toch wel erg veel arbeid kost (op de Nichols Farm werken 11 voltijds en 30 deeltijds krachten), stelt Mann dat er voldoende arbeidskracht beschikbaar is, gezien de hoge werkloosheid in veel landen. Dat die werklozen niet staan te springen om op het veld of in de kas te werken is volgens hem een kwestie van organiseren. Het is ons ook gelukt om met behulp van machines het werken in de industrie afwisselend en minder zwaar te maken. Waarom zou dat in de landbouw niet lukken?
Waarden
Tijdens het symposium wordt steeds duidelijker dat het inderdaad niet gaat om de technologie als zodanig. Profeten blijken ook deeltijds tovenaar en omgekeerd. Anders dan Mann suggereert blijkt het ook niet te gaan om de tegenstelling tussen mono- en polycultuur. Over feiten kun je discussiëren tot je een ons weegt, want iedereen heeft zijn eigen feiten, om Hidde Boersma te parafraseren.
We moeten het gesprek aangaan over waarden, stelde Louise Fresco, bestuursvoorzitter van de WUR in haar inleiding. Dat is geen gemakkelijk debat, al was het alleen maar omdat we verleerd zijn om over waarden te praten. Met het verdwijnen van de Berlijnse Muur en de opkomst van het neoliberalisme is ook de ideologie verdwenen uit het maatschappelijke en politieke debat. Voor een visie ga je immers naar de opticien, volgens premier Rutte.
Het gaat dus helemaal niet om de tweestrijd tussen de tovenaar en de profeet. Het gaat om zaken als sociale rechtvaardigheid, economische houdbaarheid, gemeenschapszin, respect voor dieren, waardering voor landschap en biodiversiteit. Wat vinden wij daarvan, wat vinden anderen daarvan? En kunnen we daarover discussiëren om te komen tot een moreel kompas voor het optimaliseren van het totale systeem voor de productie van voedsel, bouwmaterialen en grondstoffen voor de chemische industrie.
Een mening over dit artikel? Reageer op onze Twitter, Facebook, Instagram en LinkedIn. Een opinieartikel is ook van harte welkom. Mail dan even met de redactie (redactie@agrio.org). Geïnteresseerd in de andere artikelen van VORK? Word abonnee of vraag een gratis proefnummer aan. Student? Wellicht is het speciale studentenabonnement dan iets voor jou.
Tekst: Joost van Kasteren Beeld: Charles Smith