Glyfosoap: Monsanto (Bayer) vindt een muizengaatje
Hoe het kan, weet alleen Marc Zuckerberg, maar sinds ik de term glyfosaat google, krijg ik in mijn tijdlijn op facebook berichten van Amerikaanse advocatenkantoren die me vragen of ik ooit weleens RoundUp heb gebruikt en of ik me nu ziek, zwak of misselijk voel. Mocht ik onverhoopt kanker hebben, bij voorkeur Non-Hodgkin Lymfoom (NHL), des te beter want dan maak ik kans op en enorme schadevergoeding, te betalen door Monsanto.
Als voorbeeld verwijzen ze daarbij naar de zaak die tuinman Edwin Hardeman begin vorig jaar won. De jury achtte bewezen dat de ziekte van Hardeman was veroorzaakt door het gebruik van RoundUp en veroordeelde Monsanto tot het betalen van een schadevergoeding van 80 miljoen dollar - een bedrag dat later door de rechter is teruggeschroefd tot 25 miljoen. Inmiddels hebben ruim 40.000 Amerikanen gehoor gegeven aan de oproep van tientallen advocaten en hebben een eis tot schadevergoeding ingediend.
Schikken is faillissement
Vaak proberen partijen te schikken, maar in dit geval is dat erg lastig. Roundup is immers nog steeds verkrijgbaar en in theorie zouden er nog miljoenen schadeclaims kunnen volgen. Anders dan bijvoorbeeld mesothelioom - een vorm van kanker die is geassocieerd met blootstelling aan asbest - komt Non Hodgkin Lymfoom relatief vaak voor. In principe zou er dan ook geen einde komen aan de schadevergoedingen, behalve dan door een faillissement van Bayer, het moederbedrijf van Monsanto.
Het product van de markt halen, wil het bedrijf ook niet. Althans niet voordat er een alternatief is, voor de ontwikkeling waarvan Bayer in juni jongstleden 5,6 miljard dollar heeft gereserveerd. Glyfosaat is verreweg het belangrijkste middel om onkruiden te bestrijden. Een belang dat nog is toegenomen door de groeiende animo voor een landbouw zonder ploegen (no till farming) om het bodemleven te sparen en het koolstofgehalte in de bodem te verhogen. Chemische bestrijding is vooralsnog de manier om dan van onkruid af te komen.
Muizengaatje
Juridisch gezien is het misschien zelfs onmogelijk om het middel van de markt te halen. Het Amerikaanse milieuagentschap EPA heeft meermalen verklaard dat glyfosaat niet kankerverwekkend is. In de Verenigde Staten betekent zon uitspraak dat je als bedrijf of overheidsinstantie zelfs niet de suggestie mag wekken dat de stof mogelijk wel kankerverwekkend is. In april afgelopen jaar werd de Californische overheid op de vingers getikt toen ze en voorstel indiende om wel zon waarschuwing op het etiket te zetten.
Ook het bedrijf zelf mag geen waarschuwing op het etiket zetten. En juist dat verbod is een muizengaatje waardoor Monsanto, en dus Bayer, kan ontsnappen aan de - in theorie - oneindige stroom eisen tot schadevergoeding en zelfs Edwin Hardeman kan fluiten naar zijn 25 miljoen dollar. Het verwijt dat er niet is gewaarschuwd voor mogelijke carcinogeniteit van glyfosaat, snijdt geen hout door het verbod van de EPA en daarmee zouden de claims tot schadevergoeding vervallen.
De redenering is tamelijk kansrijk, stellen juridische experts, die zijn geïnterviewd door persbureau Bloomberg, maar voor de zekerheid wijzen de advocaten in hun eerste pleitnota op andere tekortkomingen in de behandeling van de zaak Hardeman versus Monsanto in eerste aanleg. Zo constateren ze dat er, ondanks jarenlang onderzoek, geen enkel wetenschappelijk bewijs is voor een oorzakelijk verband tussen blootstelling aan glyfosaat en het krijgen van kanker. Ze worden daarin bijgevallen door epidemioloog Lorelei Mucci van de Harvard Universiteit in een andere zaak (Pilliod versus Monsanto) over Roundup. Mucci baseerde haar oordeel op de resultaten van een metastudie, waarin de gegevens van verschillende epidemiologische studies zijn ge-pooled.
Onbetrouwbaar
Meer procedureel is het verwijt dat de rechtbank de uitgenodigde experts van de tegenpartij onvoldoende heeft gescreend op hun vermogen om hun wetenschappelijk oordeel op bewezen feiten te baseren. Een van die unreliable experts is Chris Portier, de opsteller van het omstreden rapport van het IARC, waarmee het hele circus vijf jaar geleden begon.
Zo op het oog zijn de inhoudelijke en procedurele argumenten van de advocaten van Monsanto tamelijk overtuigend. Temeer daar de carcinogeniteit van glyfosaat niet wetenschappelijk is bewezen. Niet alleen volgens de Amerikaanse EPA, volgens alle instanties in de wereld die belast zijn met de toelating van bestrijdingsmiddelen, inclusief onze eigen Ctgb. Dat wil niet zeggen (cliffhanger) dat het een gelopen race is voor Monsanto, want (bèta-)wetenschap en juristen blijft een onvoorspelbare combinatie.
Afpersing
In de aanloop van de tweede ronde van het juridisch gevecht tussen Monsanto (Bayer) en de tort lawyers, de advocaten die de grenzen opzoeken van het begrip onrechtmatige daad, deed zich nog een ander akkefietje voor in de Glyfosoap. Timothy Litzenburg, een van de advocaten die een belangrijke rol speelde in het eerste proces tegen Monsanto, werd kort voor de kerst gearresteerd op verdenking van afpersing.
Litzenburg had gedreigd om een bedrijf (Company 1) publiekelijk aan de schandpaal te nagelen als producent van een schadelijk middel dat werd gebruikt in een overal verkrijgbaar middel om onkruid te bestrijden. Het bedrijf kon die actie en daarmee ook een potentieel verlies aan beurswaarde van 40 procent, voorkomen door hem - Litzenburg - en zijn kantoorgenoten in te huren als consultant voor het lieve bedrag van 200 miljoen dollar.
Wie Company 1 is, wil het Amerikaanse openbaar ministerie niet vertellen. In eerste instantie gingen de gedachten natuurlijk uit naar Monsanto. Maar dat is niet logisch, want dat bedrijf is al aan de schandpaal genageld. Volgens de Wall Street Journal zou het gaan om Nouryon, tot oktober 2018 bekend als het Nederlands-Zweedse AkzoNobel Specialty Chemicals, leverancier van Adsee, een oppervlakte-actieve stof die wordt toegevoegd om de bladbedekking van onder meer glyfosaat te verbeteren. Op onze email naar het bedrijf om het bericht te bevestigen of te ontkennen is tot op heden geen antwoord gekomen.
Een mening over dit artikel? Reageer op onze Twitter, Facebook, Instagram of LinkedIn. Een opinieartikel is ook van harte welkom. Mail dan even met de redactie (redactie@vork.org). Geïnteresseerd in de andere artikelen van VORK? Word abonnee, vraag een gratis proefnummer aan en schrijf je in voor de tweewekelijkse Vork-nieuwsbrief. Student? Wellicht is het speciale studentenabonnement dan iets voor jou.
Tekst: Joost van Kasteren Beeld: Brown LLC