Fotoserie: Een slechte tijd om boom te zijn

Degradatie van onze bossen tot biomassa verspeelt in korte tijd de erfenis van Stichting Kritisch Bosbeheer - meer natuurlijk bos. Met miljardensubsidies voor het stoken van hout gaan tienduizenden hectares bos in rook op, zo tonen eenvoudige rekenvoorbeelden uit de praktijk. De schade en het leed kan enigszins worden verzacht door 15 procent van het bosbezit van Staatsbosbeheer te bestempelen tot Bosreservaat. Zon gebaar zou het Beste Overheidsbedrijf van 2017 sieren, vindt Rypke Zeilmaker.

Bij ingewijden was het al langer bekend, maar pas recent komt de ecologische kritiek op het verstoken van biomassa-stook ook op gang in massamedia. Bijvoorbeeld dankzij het interview met Frits van Beusekom, oud-directeur van Staatsbosbeheer, in de Volkskrant. Deze sympathisant van Stichting Kritisch Bosbeheer (SKB) ziet de erfenis van zijn geestverwanten uit de jaren 70-80 in sneltreinvaart in rook opgaan. SKB streefde naar meer natuurlijk (loof)bos met meer dood hout, als contrast met strak beheerde naaldhoutplantages. Een erfenis van SKB zijn bijvoorbeeld de Bosreservaten, één procent van ons bosbestand. Ze omvatten een kleine 3.000 hectare waar sinds 1987 afblijven het beheer is.

Houtakkers met windturbines

Snelgroeiende (= CO2 opslaande) houtakkers zijn echter het type bos dat vanuit klimaatdoelen in trek is. Bos werd plots een transitiebrandstof waarvoor de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) in 2018 maar liefst 5 cent per kWh subsidie geeft. Wat vanuit natuuroogpunt broedgelegenheid is voor vogels en substraat voor bosbodem en insecten, heet op de vrachtwagens waarmee Staatsbosbeheer het afvoert nu resthout. Het Nationaal Groenfonds subsidieert een biomassacentrale in Ede op snoeihout. En ook Eneco beweert dat zijn biowarmtecentrale op industrieterrein Lage Weide bij Utrecht, warmte levert met het stoken van hout dat vrijkomt bij beheer.

Regeren is vooruitzien. Wie vraag voorziet in al dat resthout, moet aanbod scheppen. De Rijksoverheid liet Alterra in 2015 zoeken naar locaties op de Veluwe waar boskap en windenergie samen kunnen gaan. Zoekgebieden, zonder hinder van Natura 2000-regulering. Staatsbosbeheer kapt stukken van het tachtig jaar oude Robbenoordbos in de Wieringermeer om daar windturbines te plaatsen als pilotproject. Twee subsidievliegen in een klap. Pachtsubsidie voor windturbines en tegelijk stookhout voor subsidie in haar BioWarmteCentrale de Purmer.

Broed- en verblijfsgebied voor vogels en insecten verdwijnt.

Ontbossing voor het klimaat

Nadat het bosareaal in Nederland eeuwenlang weer groeide, lijkt die trend gekeerd. Wageningen UR meldde een afname van 7.781 hectare bos tussen 2013 en 2017. Het Subsidiestelsel Natuur- en Landschapsbeheer is daarbij een belangrijke drijfveer en een verdienmodel. Onder het mom van natuurherstel kun je namelijk ook meer biomassa oogsten. Zo oogst Staatsbosbeheer jaarlijks 87 miljoen euro subsidie, en een vergelijkbaar bedrag aan commerciële (hout)inkomsten. En zo zien we enkele manieren waarop al dat resthout vrijkomt.

In het artikel De Vervuiler Wordt Betaald voor het Financieele Dagblad van 10 juni 2016 kaartte ondergetekende al de omstreden stook aan van - toen nog buitenlands - bos voor klimaatdoelen. Essent kreeg indertijd een geschatte 4 miljard euro MEP-subsidie (Milieukwaliteit Elektriciteitsproductie) van toenmalig staatssecretaris Pieter van Geel (CDA). Door in de Amercentrale bos uit het Amerikaanse Georgia bij te stoken haalde de overheid het Europese doel van 10 procent aan - op papier - duurzame energie in 2010. Uiteraard is dat bos in Georgia gecertificeerd bos met Green Gold-certificaat, maar het kappen van bomen blijft ontbossing.

Het 80 jaar oude Robbenoordbos in de Wieringermeer wordt opgeofferd voor windenergie.

Ecologische ramp

Eenvoudige rekenvoorbeelden, gezond verstand en dagelijkse observatie zijn afdoende om vanuit oogpunt van natuur de ecologische ramp in wording te schetsen. Terwijl de klimaatwinst nagenoeg nul of negatief is, waarover straks meer. Martijn Katan rekende in NRC Handelsblad van 6 november 2018 voor, dat overstap van kolen naar hout in de Eemshavencentrale (1.600 MW) wel tienduizend ton hout per dag vraagt. En dat is maar een centrale, terwijl voorstanders ALLE kolencentrales op tot biomassa gedegradeerd bos willen laten draaien. Dat vereist veel meer hout dan wat er als overtollig afvalhout beschikbaar is, stelde Katan met gevoel voor understatement.

Iedereen met middelbare school en een BINAS kan dat narekenen. Neem de energie-inhoud van hout uit je BINAS, we tekenen af op 15 Megajoule per kilo. Dat is gelijk aan die van bruinkool (ligniet), de brandstof die de Duitsers nu gebruiken om de sluiting van hun acht kerncentrales te compenseren. Stook je steenkool (antraciet) dan is de energiedichtheid door fossiliseren van je biobrandstof bijna verdubbeld naar 27 Megajoule per kilo. Het vergroenen van de Eemshavencentrale vraagt dus per hoeveelheid energie al een factor 1,8 meer brandstof.

Ook logistiek maakt hout de zaak er niet eenvoudiger op. Per seconde heb je bij een centrale van 1.600 MW dus al 1.600/15 = 106 kilo hout nodig. Dat is 384 ton per uur oftewel 9.216 ton per dag als die kingsize-kachel 24 vollast-uren draait.

Hout als brandstof is ook een logistieke uitdaging.

Halve Veluwe

Laten we voor het ecologische rampscenario nu een Eemshavencentrale nemen, die het hele jaar door 1.600 MW levert. Dan stookt die dus 33,6 miljoen ton hout per jaar. De omreken-slag naar hectares bos kun je vervolgens maken dankzij tabellen van de Forest Service van het United States Department of Agriculture (Smith et al 2002). Hardwood, bijvoorbeeld eik, levert in diverse klimaatzones een gemiddelde bovengrondse biomassa van 90-112 ton per hectare. Voor de eenvoud rekenen we met 100 ton per hectare. Wanneer de Eemshavencentrale op vol vermogen draait, verstookt die dus al 3,84 hectare kaalkapbos per uur. Dus een halve Veluwe per jaar op het Klimaataltaar.

De Biowarmte Centrale Purmerend van Staatsbosbeheer doet het ook niet voor minder dan 1.000 hectare per jaar. De BioWarmte Installatie die Eneco exploiteert op Lage Weide vraagt volgens eigen opgave 170 duizend ton hout per jaar van leveranciers op zo kort mogelijke afstand van Utrecht, stelt het bedrijf. Met een bosoppervlak in de provincie Utrecht van 18.000 hectare (2012) kan Eneco dus dik 10 jaar toe, want ze heeft 1.700 hectare per jaar nodig. Hoezo groene energie?

Per windturbine wordt ongeveer anderhalve hectare bos gekapt.

Groen boompje We kunnen nog een stapje verder gaan en uitrekenen hoeveel kaalkap het huidige SDE+-subsidieregime van RVO aanricht. Pak de Rekenvoorbeelden Biomassa najaarsronde SDE+ 2018 er bij. Dan zien we een maximum-subsidie van 5 cent per kWh en 33 euro per MWh. Deze subsidies zijn uitvloeisel van het 107 miljard euro kostende SER Energieakkoord. De Algemene Rekenkamer berekende in 2015 dat 73 miljard euro SDE+-subsidies nodig zijn om het gestelde energiedoel te halen. De rest van het bedrag is nodig voor onder meer netaanpassingen. Het is onmogelijk precies te bepalen, hoeveel van die subsidie bij houtstook terecht komt. Wel kunnen we een grafiek van het ministerie van Economische Zaken raadplegen, die de subsidiebestedingen uitsplitst over komende jaren. Vanaf 2018 gaat ongeveer één miljard euro per jaar naar Biomassa Warmte en WKK (warmtekrachtkoppeling) met als cynisch symbool een groen boompje. Dat bedrag blijft komende jaren constant. Voor één kilo verbrand hout geeft RVO je maximaal 15 cent subsidie (33 euro/MWh). Met één miljard euro kun je dus de stook van 6,66 miljard kilo hout stimuleren, dik 66.000 hectare. Dankzij die RVO-subsidies stookt Nederland dan jaarlijks een halve Veluwe op. Natuurlijk spelen allerlei mitsen en maren een rol, vollast-uren en rendementen die plussen en minnen op dit getal geven, maar de ordegrootte blijft staan: de komende jaren gaan tienduizenden hectares bos per jaar in rook op dankzij Nederlandse klimaatsubsidies. Dankzij het klimaatbeleid wordt een ecologische ramp plots groen Stille Lente Het zijn kortom slechte tijden om boom te zijn. Terwijl de afdelingen concerncommunicatie van Staatsbosbeheer en Eneco hun gesubsidieerde boskap groen verven, werd de klimaatlogica achter het verstoken van biomassa al op 12 januari 2015 door de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) betwist. Naast deze academische autoriteit volstaat ook boerenverstand om de nul-emissie-claim van bosstook onderuit te schoffelen. Het verbranden van één hectare bos, is in een centrale van 500 MW in ruwweg een uurtje gepiept. De CO2 komt direct vrij om aan het broeikaseffect bij te dragen. Het duurt echter 40-50 jaar voor diezelfde hectare bos alle CO2 weer opneemt. Wanneer de afgifte van CO2 door je centrale wel 350-438 duizend maal (aantal uren) sneller gaat dan de opname, mag je dan wel claimen- zoals Staatsbosbeheer doet - dat je jaarlijks 50 duizend ton CO2 uitspaart in je BioWarmteCentrale de Purmer? Terwijl je het jaar daarop alweer 1.000 hectare bos doet vervliegen, dat ook honderdduizenden malen trager diezelfde CO2 opslorpt. Helaas, dat mag. Wie onder protectie staat van de overheidsbureaucratie en haar doelen, kan met andere waarheidsstandaarden toe. Dankzij het klimaatbeleid wordt een ecologische ramp plots groen, uitsluitend dankzij de poen. De Bomenridders, burger-actiegroepen met petities tegen bomenkap, krijgen het nog druk. Met weemoed zullen we de kaalslag van de publieke groene ruimte gade slaan en natuurbos zien veranderen in klimaatplantages. Als de zingende zaag het voorjaar inluidt, wordt de dystopie van Rachel Carson (1962) werkelijkheid: Een stille(re) lente in een kaal Nederland.

Een ecologische ramp wordt plotseling groen door klimaatbeleid.

Bosreservaat

Er zijn ook oplossingen, voor wie niet enkel wil somberen. Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) beweerde dat in 2000 nog 15 procent van de oorspronkelijke biodiversiteit over was in Nederland. Zoals ik eerder in VORK beschreef blijkt dat echter geen oernatuur te zijn, maar landoppervlak dat de overheid natuur noemt. Inclusief de intensief beheerde tuintjes en klimaatplantages van Staatsbosbeheer. In werkelijkheid was minder dan één procent oorspronkelijke natuur over, dat wil zeggen vooral het relatief ongerepte bos van de Bosreservaten, de erfenis van de Stichting Kritisch Bosbeheer.

Die 15 procent zou echter wel een mooi doel zijn voor Staatsbosbeheer. Laten zij tenminste 15 procent van hun bossen - 15 duizend hectare - tot Bosreservaat uitroepen en daar komende eeuw met hun tengels van afblijven, wat het subsidieregime ook is. Zon gebaar zou het Beste Overheidsbedrijf 2017 sieren, zeker nadat het zichzelf tot goed doel bombardeerde in 2013 door de ANBI-status te verwerven, een Algemeen Nut Beogende Instelling.

Een mening over dit artikel? Reageer op onze Twitter, Facebook, Instagram of LinkedIn. Een opinieartikel is ook van harte welkom. Mail dan even met de redactie (redactie@vork.org). Geïnteresseerd in de andere artikelen van VORK? Word abonnee, vraag een gratis proefnummer aan en schrijf je in voor de tweewekelijkse Vork-nieuwsbrief. Student? Wellicht is het speciale studentenabonnement dan iets voor jou.

Tekst en beeld: Rypke Zeilmaker