De nieuwe Mansholt heet...Elizabeth Warren
Grote ondernemingen nemen de boer van twee kanten in de tang, schrijft Warren. Aan de ene kant moeten ze zich in de schulden steken voor de overname van het bedrijf en de aanschaf van uitgangsmateriaal, meststoffen en machines. Aan de andere kant hebben ze geen enkele invloed op de prijs die ze voor hun producten krijgen. Die wordt bepaald door de afnemers - de voedingsmultinationals en de supermarkten en ligt vaak onder de kostprijs.
Het gevolg is dat de boer nog meer gaat produceren om uit de kosten te komen, waardoor de prijzen nog verder omlaag gaan. De afnemers wrijven zich in de handen, omdat ze steeds minder hoeven te betalen voor hun grondstoffen. En de belastingbetaler draait op voor de subsidies die ervoor moeten zorgen dat de boer niet failliet gaat. De druk om zoveel mogelijk tegen zo laag mogelijke kosten te produceren, leidt bovendien tot vervuiling van het milieu door meststoffen en bestrijdingsmiddelen en aantasting van het landschap. Regelgeving dwingt boeren tot investeren in voorzieningen om die vervuiling in te perken, waardoor zijn kosten nog hoger worden. In de prijs van zijn producten ziet hij die extra kosten niet of nauwelijks terug, omdat de consument niet wil betalen wat de burger eist.
New Deal
De situatie was niet altijd zo deplorabel, schrijft Warren. In de jaren dertig realiseerde de fameuze president Franklin D. Roosevelt zich dat hij de toen sterk verarmde boerenstand nodig had als startmotor om uit de economische crisis te komen. In het kader van zijn New Deal zette hij een systeem op dat de boeren een eerlijke prijs garandeerde, de overproductie aanpakte en de milieuschade - met name de Dust Bowl in het Midden-Westen , zo indringend beschreven in The grapes of wrath van John Steinbeck - wist te keren.
Decennialang werkte de agrarische New Deal: boeren verdienden een redelijk inkomen, voedselprijzen bleven stabiel, de stofstormen verdwenen en het Midden-Westen groeide uit tot de graanschuur van de wereld. Vanaf de jaren zeventig echter begon er een andere wind te waaien. Onder het mom van deregulering werd de New Deal teruggedraaid en werden boeren gestimuleerd om zoveel mogelijk te produceren tegen een zo laag mogelijke prijs. Geen braaklegging meer om de prijs in de benen te houden, maar fence row to fence row planten, zoals Earl Butz, landbouwminister onder de presidenten Nixon en Ford het noemde. Met als gevolg lagere inkomens, hogere milieubelasting en grote ondernemingen die zich in de handen wreven met de lage prijzen.
Aanbod sturen
Volgens Warren is de enige remedie het sturen van het aanbod op zon manier dat de boer een redelijk inkomen verdient. Ze denkt daarbij aan een combinatie van quoteren en bodemprijzen. Het idee is dat boeren aan het begin van het seizoen een non-recourse lening krijgen, waarbij de te verwachten opbrengst het onderpand is. Daarmee heb je een instrument in handen om de opbrengst te quoteren. Lukt het niet om de verwachte opbrengst uit de markt te halen, dan wordt het restant opgeslagen als reserve. Stijgen de prijzen, dan worden die overschotten op de markt gebracht om de prijs te drukken. Daarnaast kunnen boeren overtollige hectares aanbieden aan de overheid om er natuur van te maken.
Het voordeel van die gecombineerde aanpak boven het bieden van een garantieprijs is dat er geen boter- en rundvleesheuvels, melk- en wijnplassen en graan- en suikerbergen ontstaan zoals in de Europese Unie in de jaren zeventig. Een ander voordeel is dat overheden voedselreserves kunnen opbouwen en dat is volgens Warren geen overbodige luxe vanwege de mogelijke gevolgen van klimaatverandering voor de voedselzekerheid. Die reserves kunnen daarnaast ook gebruikt worden voor bijvoorbeeld schoolmaaltijden of voedselbanken. Door te sturen op aanbod kun je daarnaast ook de kosten van maatregelen op het gebied van milieu en dierenwelzijn verdisconteren in de eerdergenoemde lening aan de boer met de opbrengst als onderpand.
Socialisme
Er zitten nog veel haken en ogen aan het plan van Warren. Niet alleen wat betreft de technische uitwerking, maar ook de weerstand tegen wat als Socialisme à la Sovjet-Unie is genoemd door vooraanstaande Republikeinen. Aan de andere kant moet er iets gebeuren in een land waar het mediane inkomen in de landbouw al jaren negatief is en steeds meer boeren zich genoodzaakt zien om hun grond te verkopen aan kapitaalkrachtige stedelingen en vervolgens te pachten.
Dat neemt niet weg dat de analyse van Warren ook voor Europa relevant is, ook al is de situatie niet helemaal vergelijkbaar. De discussie hier vindt plaats op twee fronten: Het ene front betreft de verdeling van de landbouwsubsidies (in wezen inkomenssteun op basis van hectares) en de voorwaarden die daaraan gesteld moeten worden. Die strijd wordt vooral in Brussel uitgevochten. Het tweede front gaat over het soort landbouw - gangbaar, biologisch, kringloop, natuurinclusief - en die strijd wordt vooral in de media en bijgevolg ook in het parlement uitgevochten.
Keynesiaanse wortels
Met haar New Farm Economy gaat Elisabeth Warren een stap verder. Ze neemt afscheid van het idee dat de markt voor agrarische producten een vrije markt is en grijpt terug op de Keynesiaanse wortels van de New Deal van Franklin Roosevelt uit de jaren dertig. In die zin is ze vergelijkbaar met onze Sicco Mansholt, die in het naoorlogse Nederland en later ook in Europa, pleitte voor een sterke rol van de overheid met als doel stabiele prijzen en redelijk inkomen voor de boer.
Het landbouwbeleid in Europa lijkt vast te lopen in steeds verdergaande regulering. Aangejaagd door actiegroepen zouden politici het liefst zelf op de trekker plaatsnemen om de boer bij ieder perceel te vertellen wat hij moet doen. Misschien moeten we maar eens een stap achteruit doen, erkennen dat een vrije markt voor landbouwproducten ten koste gaat van boer en milieu en een Plan Mansholt 2.0 gaan ontwikkelen. De plannen van Elizabeth Warren bieden daarvoor voldoende inspiratie.
Een mening over dit artikel? Reageer op onze Twitter, Facebook, Instagram of LinkedIn. Een opinieartikel is ook van harte welkom. Mail dan even met de redactie (redactie@vork.org). Geïnteresseerd in de andere artikelen van VORK? Word abonnee, vraag een gratis proefnummer aan en schrijf je in voor de tweewekelijkse Vork-nieuwsbrief. Student? Wellicht is het speciale studentenabonnement dan iets voor jou.
Tekst: Joost van Kasteren Beeld: Twitter