Bij het afscheid van Vork
Aan de andere kant ben ik teleurgesteld. Niet zozeer voor mezelf – er was al besloten om het stokje van hoofdredacteur over te dragen aan Tanja Speek. Wel omdat er nog steeds behoefte is aan een tijdschrift dat voorziet ‘in de behoefte aan structurering van en reflectie op het maatschappelijke en politieke debat over landbouw, voeding en natuur’ – om het voorwoord uit het eerste nummer te citeren. Meer nog dan tien jaar geleden schiet dit debat momenteel alle kanten op, gevoed door emoties, dogma’s en clichébeelden die geen recht doen aan de complexiteit waarmee boeren en andere bedrijven en organisaties in de keten te maken hebben.
Op Europees niveau leidde dat tot een boer-tot-bord strategie waarvan de doelstellingen – in de woorden van de Vlaamse landbouweconome Tessa Avermaete – te veel gedreven zijn door ideologie en daardoor onvoldoende rekening houden met de impact op het boerenbedrijf. Impliciet laten het Europese en Nederlandse beleid zien hoe groot de afstand is tussen burgers en boeren. ‘Voedsel en alles waar de landbouw voor staat, zijn voor de burger vanzelfsprekend geworden’ zegt Louise Fresco in een interview met Euractiv, ‘en zelfs negatief als bron van milieuvervuiling.’
Met Vork wilden we een brug slaan tussen de boer en de mensen die meer dan gemiddeld betrokken zijn bij de voedselketen. We wilden laten zien hoe de diversiteit aan boerenbedrijven en de complexiteit waarmee boeren te maken hebben, die de beweerde universele geldigheid ondergraven van concepten als agroecologische, natuurinclusieve en kringlooplandbouw. We wilden ook laten zien dat kennis van de agronomie, de landbouwkunde onmisbaar is om die complexiteit te tackelen.
Het besef dat je beproefde theoretische inzichten – wetmatigheden zelfs –niet straffeloos kunt veronachtzamen lijkt zowel in het maatschappelijk debat als in het beleid uit het zicht verdwenen. Zo is het bijvoorbeeld een illusie om te denken dat je acht, en straks tien miljard mensen kunt voeden zonder inzet van kunstmest zonder drastische uitbreiding van het areaal. Of dat je op korte termijn een groot aantal bestrijdingsmiddelen kunt uitfaseren. Of dat je de natuur van eind 19e eeuw kunt herstellen in een land dat inmiddels bijna vier keer zoveel inwoners telt die gemiddeld vijf keer welvarender zijn geworden. En misschien het allerbelangrijkste dat er in de landbouw geen oplossingen zijn, maar slechts trade-offs, het voortdurend afwegen van voor- en nadelen.
Tien jaar lang hebben we veel vrijheid gekregen om Vork als tijdschrift en als website te ontwikkelen. Toch is het niet gelukt om een platform te creëren voor een rationeel debat over landbouw, voeding en natuur als bron voor beleidsmatige afwegingen. Althans geen platform dat stevig genoeg was om het tijdschrift ook economisch te dragen. Het blijft gissen over de oorzaken. We hadden misschien dit… of beter dat…, maar dat is achteraf en we weten waar je dan naar kijkt. Beter is het om vooruit te kijken en te zoeken naar wegen hoe we het maatschappelijke en politieke debat kunnen voeden met beproefde theoretische inzichten en praktijkervaringen, zodat het op een meer rationele wijze gevoerd kan worden.
