Kalenderlandbouw leidt tot boze telers en slappe frietjes

De ellende houdt maar niet op voor onze boeren. Van alle kanten krijgen ze de zwartepiet toegespeeld en voor sommigen is de maat vol. Onder aanvoering van FDF (Farmers Defence Force) demonstreerden ze op 29 juni tegen het (inmiddels gevallen, red.) kabinet na het mislukken van het landbouwakkoord. ‘Veel boeren zijn ontevreden over de manier waarop met hun belangen wordt omgesprongen’, zei Sieta van Keimpema van FDF tegen de demonstranten op het Malieveld. ‘De boeren krijgen wel extra eisen opgelegd maar geen zekerheid dat hun verdienmodellen daarmee gediend zijn.’
Ook aardappeltelers ontspringen de dans niet. Nieuwe regelgeving van landbouwminister Piet Adema bepaalt dat de meeste gewassen, waaronder aardappelen op zand- en lössgronden, vóór 1 oktober geoogst moeten zijn. Voor deze kalenderlandbouw, die in Duitsland, België en Frankrijk niet bestaat, is gekozen omdat ‘uit wetenschappelijk onderzoek bekend is dat hoe eerder het vanggewas wordt ingezaaid, hoe effectiever het is voor de opvang van stikstof’ zo stelt de overheid in het actieprogramma. Boeren die zich niet aan de 1 oktober-regel houden, krijgen te maken met sancties. Onder meer kan gekort worden op de hoeveelheid mest die ze het jaar erop over het land mogen uitrijden.

Verouderde wetenschap

Een onzalig plan die kalenderlandbouw, vinden boeren, de frietverwerkende industrie en LTO. Tineke de Vries van LTO Akkerbouw en Vollegrondsgroente deelde onlangs een petitie uit aan Tweede Kamerleden. „Wij spreken de hoop uit dat dit document zo snel mogelijk in de prullenbak verdwijnt”, zei ze. Ook Marc Schroeder, voorzitter van de Vereniging voor de Aardappelverwerkende Industrie (VAVI), is not amused. Volgens Schroeder brengt de kalenderlandbouw onze vooraanstaande internationale positie in de productie en export van friet aan het wankelen.
Schroeder stelt in een artikel in Algemeen Dagblad dat de beslissing om kalenderlandbouw op te leggen is gebaseerd op verouderde wetenschap. Een nieuwe studie van Wageningen Universiteit zou aantonen dat aardappelen na 1 oktober nog flink stikstof opnemen. ‘Je kunt ze net zo goed tot half oktober in de grond laten zitten en pas daarna een vanggewas plaatsen’, aldus Schroeder.
Ook de aardappeltelers zelf vinden het een slecht plan. Frank Kielstra uit Wieringermeer (NH) zei het treffend in NH Nieuws: ‘De overheid verplicht ons naar de kalender te kijken. Maar zo werken wij helemaal niet. Wij kijken naar het product, het weer en de grond. Daar passen wij ons op aan, niet op een agenda gestuurd vanuit het Rijk. Het ene jaar is het eerder nat, het andere jaar hebben we een drogere maand. Daar moeten we ons constant op aanpassen. Of voor 1 oktober alles gaat lukken, het zaaien én oogsten, moet echt nog blijken. Al met al een vreemde regel die voor ons niet werkbaar is. Het weer kun je nu eenmaal niet sturen.’

Brits pootgoed

Ondertussen in Medemblik (NH) waar aardappelteler Jan Klaver speciale rassen teelt. De bekendste is de Opperdoezer Ronde die in vrijwel elke Nederlandse supermarkt te koop is. Klaver teelt in totaal zo’n dertig rassen in kleine hoeveelheden, waaronder Roseval, Yukon Gold, Belle de Fontenay, Red Emmelie, Blaue St. Galler, Shetland Black, Ratte, Arran Victory, Vitelotte Noir, Papa Negra, Bevelander en Bergerac. Zijn klanten, chique restaurants en fijnproevende culi’s, weten hem te vinden.

Klaver neemt dan ook een exclusieve positie in onder aardappeltelers. Zo is hij voor zover hij weet, de enige teler van Bevelander in Europa en wordt zijn Yukon Gold geëxporteerd naar Abu Dhabi. Sterrenkoks zweren bij de variatie aan smaken van zijn rassen, van romig tot fris, van pittig tot nootachtig. „Ze hebben allemaal wat aparts”, zegt Klaver er zelf over. „Terwijl de aardappelen in de supermarkt allemaal hetzelfde zijn. Supermarkten kijken meer naar eigenschappen dan naar smaak.”
Klaver ging tien jaar geleden naast zijn vader in het bedrijf werken. Afgelopen jaar nam hij het bedrijf over en stapte zijn vader uit. Op het land rond zijn ouderlijk huis heerst serene rust. Alleen de harde wind, de buizerd (piew piew) en het overenthousiaste geflierefluit van de veldleeuwerik steken erbovenuit. Verder gebeurt er niet veel op de 7 hectare land die Klaver in gebruik heeft. Zo’n 40 procent is bestemd voor Opperdoezer Ronde, een oer-Hollands kwaliteitsproduct dat alleen rond Opperdoes geteeld mag worden en al meer dan 150 jaar niet is gemuteerd. Dit exquise aardappeltje, met zijn karakteristieke, robuuste ronde vorm, diepe ogen en dun schilletje, wordt herkend door fijnproevers wereldwijd.
Allemaal leuk en aardig. Maar rijk word je niet van de aardappelteelt. Het verdienmodel van Klaver staat onder druk. Hij teelt van oudsher veel Engelse, Ierse en Schotse rassen maar sinds de Brexit mag hij geen Brits pootgoed meer importeren. Dat spoor loopt dood. Op zich blijft er genoeg moois over om te telen maar hoewel exclusieve aardappelen duur zijn, gaat er ook veel werk in zitten. Vaak worden ze verkocht per kilo. De een wil ze gewassen hebben, de ander wil een speciale verpakking. Al met al heel bewerkelijk. Van alleen aardappelen kan Klaver niet leven. Hij moet er enkele dagen per week naast werken.

Niet rooibaar

Over het weer is Klaver niet ontevreden. Tussen 13 mei en 28 juni (de dag van het interview) viel er 23 mm neerslag op zijn land. Dat is extreem weinig maar voor Klaver maakt dat niks uit want hij redt het prima met druppelirrigatie. Wel een probleem heeft hij met de kalenderlandbouw. Vanwege het natte voorjaar gingen de aardappelen laat de grond in, eind april, een maand later dan in andere jaren: „Alles schuift dan op. Hoewel een aardappel de verloren tijd vaak ook wel weer inhaalt, moet je waarschijnlijk toch later oogsten.”
De natuur houdt zich niet aan de kalender, weet elke boer en elke burger. Klaver: „De ambtenaren plannen de landbouw in zoals ze een vakantie inplannen. Achter hun bureau beslissen ze voor ons, zonder naar buiten te kijken. Ze snappen de grillen van de natuur niet. Daardoor kan zo’n Nitraatrichtlijn ontstaan. Wij hebben gewoon rekening te houden met de natuur. Maar ik begrijp wel waarom ze dit doen. Ze willen als het te nat wordt uitspoeling van nitraat voorkomen. Dat kun je alleen niet aan een datum koppelen. De natuur bepaalt zelf wat-ie wil. Je kunt dat ook anders aanpakken, bijvoorbeeld door minder kunstmest te strooien in de laatste weken.”
Vrijwel alle rassen van Klaver kunnen dit jaar zonder probleem ruim voor 1 oktober uit de grond. Alleen de oogst van Roseval en Vitelotte Noir (de truffelaardappel, red.) kan problematisch worden. Deze twee rassen staan niet op de lijst voor vrijstelling. Ze worden doorgaans veel later gepoot en later geoogst. Klaver haalde ze in 2022 net voor 1 oktober uit de grond. Ze moeten wekenlang afsterven en zijn op 1 oktober misschien nog niet rooibaar. Klaver: „Vorig jaar in september was het te nat. Als dat komend seizoen ook weer zo is, moet ik in de bagger gaan ploeteren om ze voor 1 oktober te oogsten.”

Geschikt klimaat

Het Nederlandse klimaat is op zich uitermate geschikt voor aardappelteelt. Maak er dan wel goed gebruik van, vinden de boeren. Het lijkt erop dat de overheid geen begrip heeft voor hoe de sector werkt, stelt Marc Schroeder van VAVI. Eerder oogsten betekent kleinere aardappelen (lees: kleinere frietjes) en minder verdienen voor de boer. De aardappelen krijgen ook minder tijd om af te sterven en zijn slechter bewaarbaar, stelt Schroeder. Door de lagere opbrengst van de boeren gaat de consument meer betalen. Kortom: alleen maar verliezers.
Volgens Jan Klaver heeft een maatregel als de kalenderlandouw te maken met een gebrek aan deskundigheid van Den Haag dat de boel toch in de hand wil houden. Dat leidt weer tot een andere vraag: hoe gaan ze controleren? Klaver: „RVO kan gaan controleren met satellietbeelden. Of ze dat gaan doen, en of dat werkt, weet ik niet. Als het mistig is zien ze niks. Het Waterschap? Die hebben te weinig budget en te weinig personeel om te controleren. Ik zie hier in elk geval nooit iemand. En wie gaat de uitspoeling van nitraat meten? Ook dat is lastig. Straks worden wij gedupeerd door de kalenderlandbouw terwijl het effect van de maatregelen nooit duidelijk wordt. Ik snap eigenlijk wel waarom LTO uit het landbouwakkoord is gestapt. De boeren zijn graag bereid mee te werken maar er moet wel wat tegenover staan.”