Jagende vrouwen

Antropologisch onderzoek heeft al decennialang laten zien dat niet alleen mannen, maar ook vrouwen die leven in jager-verzamelaarsamenlevingen wereldwijd op dieren jaagden. Van de inheemse vrouwen van de Agta-stam uit de Filipijnen die in de jaren 80 met pijl en boog wilde varkens en herten te lijf gingen, tot Aka-overgrootmoeders én hun kleindochters vanaf vijf jaar oud die op duikers en stekelvarkens jaagden in Centraal-Afrika in de jaren 90. Tot voor kort waren deze rapporten zeer versplinterd, maar de recent verschenen studie in Plos One heeft de verschillende onderzoeken samengevoegd tot een duidelijk overzicht van vrouwelijke jagers wereldwijd.

Niet zo zwart wit

Door bovengenoemde etnografische studies onder de loep te nemen, evenals waarnemingen te bestuderen vanaf eind negentiende eeuw, hebben onderzoekers van de Seattle Pacific-universiteit en de Universiteit van Washington in de Verenigde Staten aangetoond dat vrouwen in bijna 80 procent van de onderzochte samenlevingen van jagers-verzamelaars jaagden. De onderzoekers hebben gebruikgemaakt van de Database of Places, Languages, Culture and Environment (D-PLACE), een lijst met informatie over meer dan 1.400 menselijke samenlevingen. Hieruit werden vervolgens 391 potentieel relevante jagers-verzamelaarsamenlevingen geselecteerd voor verder onderzoek, waaruit uiteindelijk in 63 samenlevingen aanwijzingen zijn gevonden over jagende vrouwen. Met behulp van de originele bronnen van D-PLACE en verschillende archieven werd informatie ingewonnen over de rol van vrouwen bij de jacht. Hierbij werd onder meer gekeken of er in de informatie over de uitgekozen samenlevingen aanwijzingen waren dat vrouwen actief deelnamen aan de jacht, welke jachtmethodes vrouwen handhaafden en of er benoemd werd welke dieren er gedood waren waarbij onderscheid is gemaakt tussen kleine, middelgrote en grote prooien. De onderzoekers hebben ook expliciet beschrijvingen doorgelezen om te achterhalen of de deelname van vrouwen eerder opportunistisch en toevallig was, of juist bewust.

Dit uitgebreide onderzoek heeft aangetoond dat het bestaande paradigma van ‘Man the Hunter’ en ‘Woman the Gatherer’ toch niet zo zwart wit is als voorheen werd gedacht. Volgens de onderzoekers vloeien deze genderrollen voort uit de koppeling die vaak wordt gemaakt met bepaalde sekse-specifieke kenmerken. Denk hierbij aan het meer gevoelige en zorgzame gedrag bij vrouwen, waardoor er vanuit wordt gegaan dat vrouwen voornamelijk voor kinderen zorgen, en de minder emotionele en meer agressieve kant van mannen, wat ze meer geschikt zou maken voor de jacht. Toch hebben de onderzoeksresultaten laten zien dat vrouwen wel degelijk actief de mouwen opstroopten om op dieren te jagen. Volgens het onderzoeksteam dragen deze conclusies bij aan een bredere discussie over genderrollen, en blijkt een meer inclusieve benadering bij het bestuderen van bepaalde samenlevingen van belang. Hoewel het onderzoek naar die patronen al een geruime eeuw uitwijst dat deze cultureel bepaald zijn – en dus variabel wat betreft gender – levert deze recente studie hiervoor belangrijk bewijsmateriaal.

Te snelle conclusies?

Het onderzoek uit Plos One heeft veel (media) aandacht gekregen in de internationale pers en wordt door velen als baanbrekend beschouwd. Toch was niet iedereen overtuigd. Christophe Darmangeat, economist en antropoloog, geeft op zijn blog een uitgebreide (tegen)reactie op het onderzoek. Volgens hem berusten de getrokken conclusies op onvoldoende onderbouwde argumenten.

Ten eerste bekritiseert Darmangeat de ontoereikende onderzoeksmethode waarbij gebruik werd gemaakt van de D-PLACE-database en verschillende bronnen en archieven. Hij wijst erop dat sommige bronnen van secundaire aard waren en dat de informatie niet rechtstreeks bij de betrokken gemeenschappen is verkregen.

Ten tweede benoemt Darmangeat de beperkte generalisatie als tekortkoming van het onderzoek. Hoewel het onderzoek beweert dat de gegevens aantonen dat vrouwen een belangrijke rol spelen in de jacht, betwist hij dit als een algemene conclusie. Darmangeat benadrukt in zijn blog dat men op basis van de gebruikte informatie niet kan stellen dat de deelname van vrouwen aan de jacht gelijk staat aan de betrokkenheid en intensiteit van mannen. Het feit dat vrouwen af en toe betrokken zijn bij de jacht betekent niet dat ze op gelijke voet met mannen jagen. Om hierover conclusies te kunnen trekken, is het volgens hem belangrijk om beter onderscheid te maken tussen de mate van betrokkenheid en de aard van de activiteiten die vrouwen ondernemen in vergelijking met mannen.

Als laatste laat Darmangeat weten het niet altijd eens te zijn met de manier waarop gegevens zijn geïnterpreteerd, of te selectief werden gekozen, zoals het toewijzen van de jacht op basis van het dragen van zware stokken en machetes, zonder rekening te houden met de feitelijke grootte van het gejaagde dier. Volgens hem hebben de onderzoekers geprobeerd om de traditionele opvatting van mannelijke jagers en vrouwelijke verzamelaars te ondermijnen zonder voldoende bewijs. Darmangeat wijst erop dat de gegevens geen solide basis bieden om te concluderen dat de traditionele arbeidsverdeling in jager-verzamelaargemeenschappen – het bestaande paradigma van ‘Man the Hunter’ en ‘Woman the Gatherer’ – niet bestaat. Volgens hem berust het artikel te veel op de identificatie van incidentele gevallen waarin vrouwen deelnemen aan de jacht.

Kortom, waar het rapport in Plos One vrij stellige conclusies trekt die de internationale pers met open armen heeft ontvangen, wijst Darmangeat op de onvolledigheid ervan vanwege tekortkomingen in de methodologie, de generalisatie van bevindingen en de interpretatie van gegevens.