Kansen en risico’s voor de natuur in verlaten gebieden
In de laatste vijftig jaar is er een sterke vlucht van mensen van het platteland naar de stad. Vandaag woont 55 procent van de wereldbevolking in een stedelijke omgeving. Dat wordt naar verwachting 68 procent in 2050. Mensen trekken weg om socio-economische redenen, politieke veranderingen, afgenomen zelfvoorzienende landbouw en omgevingsfactoren. Wat de reden ook is, de daling van de plattelandsbevolking leidt tot een toename van verlaten akkers en weilanden, bosgebieden, mijnen, fabrieken en zelfs hele dorpen.
Russische invasie
Onderzoekers van International Institute for Applied Systems Analysis (IIASA) onderzochten het effect hiervan op de biodiversiteit en welke gevolgen dat heeft voor de ecologie en het natuurbehoud. ‘Klimaatverandering en geopolitieke ontwikkeling stimuleren de ontvolking van het platteland. Zo heeft de Russische invasie in Oekraïne al geleid tot verlaten gebieden. In de steek gelaten gebieden zijn een wereldwijd proces en het gebeurt op grote schaal’, aldus Gergana Daskalova van IISA in een persbericht 2).
Naar schatting is er op dit moment meer dan 400 miljoen hectare verlaten; dat is een gebied half zo groot als Australië. Het merendeel hiervan ligt op het noordelijk halfrond, waarvan 117 miljoen ha in de voormalige Sovjet-Unie.
De impact van verlaten gebieden kan positief maar ook negatief uitpakken voor de biodiversiteit. De meeste winst is te bereiken in gebieden die voorheen intensief werden beboerd en dus een lage biodiversiteit hadden, aldus de onderzoekers. Planten, vogels en ongewervelden zullen als eerste terugkeren. Wanneer ook de mensen het gebied verlaten en wilde dieren worden geherintroduceerd, kan dit leiden tot rewilding en terugkomst van grote herbivoren en zelfs carnivoren. Maar, zo benderukken de wetenschappers, niet alle verlaten gebieden kunnen zonder menselijk hulp herstellen. Sommige intensief gebruikte gronden zullen nooit meer kunnen worden tot de natuur van weleer.
Ander landgebruik
Verlaten gronden kunnen een negatieve impact hebben op de biodiversiteit en op de menselijke cultuur en tradities. In gebieden die traditioneel en eeuwenlang werden gebruikt voor zelfvoorzienende landbouw zijn ecosystemen ontstaan die verdwijnen wanneer de bewoners vertrekken. Dat leidt tot verlies aan lokale zeldzame soorten en overheersing door enkele dominante soorten.
De voordelen voor de biodiversiteit kunnen ook snel verdwijnen wanneer er een ander landgebruik ontstaat. Zo is er een toenemende druk om verlaten gronden industrieel in te zetten voor grootschalige bio-, wind- en zonne-energie projecten.
Volgens de onderzoeksgroep dient daarom bij een herbestemming altijd gezocht te worden naar een balans tussen voordelen voor natuurbehoud, menselijke gemeenschap en duurzaamheid. ‘Het is van belang dat de beoogde verandering in biodiversiteit wordt ingebed in regionale en globale beleidsdoelen. En dat de economische behoeftes stroken met de plannen voor herstel en behoud van de natuur.’
Tekst: Peter de Jaeger
Freelance wetenschapsjournalist met interesse in ontwikkelingen in landbouw, natuur en milieu.
Beeld: PXhere