Europa treuzelt met CRISPR-regelgeving

Vóór 2018 vielen NBT's in de Europese Unie (EU) niet onder de ggo-wetgeving, althans niet op EU-niveau. De lidstaten hadden de vrijheid om hun eigen beleid te maken. Dat veranderde in juni 2018 toen het Europese Hof van Justitie oordeelde dat NBT's onder de ggo-richtlijn uit 2001 moeten vallen. Of het Hof het daadwerkelijk zo bedoeld heeft is onderwerp van discussie, maar het is in ieder geval wel zo uitgelegd door de Europese Commissie.

Als gevolg daarvan kunnen NBT-gewassen niet in de EU worden geproduceerd zonder de onnodige en belastende hindernissen te overwinnen die de teelt van transgene ggo's vrijwel hebben geblokkeerd. Tot dusver wordt er in Europa slechts één ggo-gewas geteeld, circa 100.000 hectare maïs die resistent is tegen de maïsboorder, voornamelijk in Spanje en Portugal. Die variëteit was al in 1998 geïntroduceerd voordat de ggo-richtlijn van kracht werd.

Uitstel

Het bijwerken van de wetgeving is een vrij omslachtig proces in de Europese Unie. Na de uitspraak van het Hof van Justitie van de EU in 2018 heeft de Europese Raad van Ministers er bij de Commissie op aangedrongen om een studie uit te voeren naar actualisering van de ggo-wetgeving in het licht van de zich snel ontwikkelende nieuwe veredelingstechnologieën. Na publicatie in april 2021 volgden twee jaar van\ raadplegingen en debatten, die begin juni in een voorstel hadden moeten uitmonden.

Een maand geleden echter moest de Europese Commissie melden dat die datum niet gehaald gaat worden. De Raad voor Regelgevingstoetsing, een onafhankelijk lichaam dat toeziet op de kwaliteit van wetgeving, heeft de tekst teruggestuurd. Ambtenaren hopen dat het nog lukt om het voorstel voor het zomerreces in te dienen. Volgens de nieuwsbrief Agrafacts kan het, gezien de politieke gevoeligheid van het dossier, zomaar gebeuren dat het wordt uitgesteld tot de volgende Commissie in november 2024.

Ondertussen heeft het Verenigd Koninkrijk, dat zich na Brexit afscheidde van de EU, onlangs al zijn Genetic Technology (Precision Breeding) Act aangenomen. Ook andere landen, zoals Canada, China, Argentinië en de VS hebben de toelatingsprocedure voor NBT’s inmiddels op orde in die zin dat de toelating afhankelijk is van de cultivar – het product – zelf en niet van de manier waarop die is verkregen.

Er is absoluut geen bewijs voor de bewering dat CRISPR ‘de prestaties van gewassen negatief beïnvloedt’

Voor- en nadelen van NBT's

NBT's bieden enorme mogelijkheden voor de samenleving, vooral als hulpmiddel voor het aanpassen van gewassen aan klimaatverandering, om de gezondheid van mens en dier te bevorderen en milieubescherming aan te pakken. Als kleine en middelgrote bedrijven en collectieven van boeren toegang krijgen tot deze technieken, kunnen zij zowel grote als kleine gewassen verbeteren, waardoor ook kleine landbouwbedrijven kunnen profiteren van deze vorm van veredeling.

NBT's zouden ook een cruciale rol kunnen spelen bij het bereiken van de doelstellingen van de Green Deal van de EU, met name de Farm to Fork-strategie die gericht is op het bevorderen van de duurzame ontwikkeling van het Europese voedselsysteem. De strategie is erop gericht het gebruik van synthetische pesticiden met 50 procent te verminderen. Met CRISPR-Cas en verwante technieken kun je de resistentieveredeling versnellen, bijvoorbeeld bij aardappelen (virus Y en Phytophthora). Ook de doelstelling om het gebruik van minerale meststoffen met 20 procent te verminderen komt in zicht door via veredeling de benutting van nutriënten te verbeteren.

Bovendien kunnen NBT’s worden ingezet om de voedingswaarde van landbouwproducten te verbeteren en de samenstelling van levensmiddelen af te stemmen op de behoeften van de consument. Een groep van voornamelijk Europese onderzoekers heeft bijvoorbeeld een tomatensoort ontwikkeld met een verhoogd gehalte aan vitamine D, een cruciale voedingsstof voor de preventie van diverse ziekten zoals kanker, neurodegeneratieve ziekten, botaandoeningen en ernstige vormen van COVID-19.

NBT’s kunnen ook worden gebruikt om de productie van natuurlijk voorkomende allergene stoffen in planten te verminderen of te blokkeren. Gluten, een eiwit dat voorkomt in tarwe, is een berucht voorbeeld omdat de aanwezigheid ervan kan leiden tot ernstige reacties zoals coeliakie of minder ernstige reacties zoals glutenintolerantie.

Politieke weerstand

Ondanks de mogelijkheden die NBT’s bieden voor de ontwikkeling van duurzame en gezonde voedselsystemen, hebben 6 van de 27 lidstaten (waarvan Duitsland de grootste is) en EU-parlementsleden – met name de Groenen/EFA, maar ook leden van andere fracties – hun bezorgdheid geuit over mogelijke onbedoelde gevolgen van moderne gentechnieken.

De redenen van hun bezorgdheid variëren van de vorming van schadelijke producten of bijproducten tot het ontstaan van invasieve soorten. Een andere zorg is dat deze nieuwe veredelingstechnieken leiden tot een verdere ‘industrialisatie’ van de Europese landbouw, dat wil zeggen een verdere schaalvergroting van de landbouw met een hoge input van pesticiden en kunstmest. Greenpeace beweert in een tirade getiteld ‘NEW GMO: DANGER AHEAD’:

... technieken voor het aanpassen van genen, zoals CRISPR-Cas zouden niet alleen de negatieve effecten van de industriële landbouw op de natuur, dieren en mensen kunnen verergeren, maar gebruik ervan zou zowel de natuur als onszelf (via het voedsel dat we eten) kunnen veranderen in een gigantisch gentechnologisch experiment met onbekende, mogelijk onherroepelijke gevolgen.

Opmerkelijk aan deze zorgen is dat ze bijna altijd selectief gericht zijn op het gebruik van recente genetische landbouwtechnieken alleen. Klassieke kruisingen en technieken als hybridisatie en klassieke mutagenese, waarbij zaden worden blootgesteld aan straling en chemicaliën, worden als ‘veilig’ beschouwd. Niemand maakt zich zorgen over een pitloze watermeloen (hybridisatie) of over producten van mutagenese zoals harde tarwe voor pasta en roze grapefruit.

Door buitensporig strenge voorschriften voor NBT's op te leggen, ondermijnt de EU haar eigen prestaties van de afgelopen vijftig jaar

Onbedoelde effecten

De kritiek van ngo's op gene editing richt zich vooral op de vermeende mogelijkheid van onbedoelde effecten. De Europese anti-gewas biotechnologie lobbygroep GMWatch beweert in een reactie op de aanname van de UK Genetic Technology (Precision Breeding) Bill:

Alle vormen van gene editing – met inbegrip van SDN-1 en -2 – zijn vatbaar voor onbedoelde effecten die de biochemie van genetisch gemodificeerde planten kunnen veranderen, waardoor ze niet alleen de prestaties van gewassen negatief kunnen beïnvloeden, maar ook toxisch of allergeen kunnen worden, negatieve gevolgen kunnen hebben voor in het wild levende dieren(..).

Dit is een mengeling van verkeerde informatie en overdrijving. Er is absoluut geen bewijs (en er werd er ook geen vermeld) voor de bewering dat CRISPR ‘de prestaties van gewassen negatief beïnvloedt’; dat hebben ze letterlijk verzonnen. Onbedoelde effecten kunnen optreden bij elke kweektechniek, ook in de natuur waar spontane mutaties de drijvende kracht achter de evolutie zijn, en bij conventionele kweek.

De kans op onbedoelde effecten is bij moderne gerichte veredelingstechnieken zelfs kleiner dan bij traditionele en minder nauwkeurige methoden. De reden hiervoor is duidelijk: bij traditionele kruisingen wordt het genetisch materiaal van twee verschillende rassen gecombineerd, en via een reeks kruisingen proberen de veredelaars een nieuw ras met de gewenste eigenschappen te produceren.

De overweldigende wetenschappelijke consensus negerend, blijven GMWatch en andere milieu-ngo's in heel Europa erop aandringen dat het voorzorgsprincipe, een feitelijk verbod, in elk land van kracht moeten blijven. Dat afwijzende argument overtuigt bijna geen enkele wetenschapper. Nieuwe kweektechnieken zoals CRISPR bootsen na wat in de natuur gebeurt, en daarom hebben tientallen landen een bijna volledige deregulering doorgevoerd of zijn daarmee bezig.

Vorige maand nog constateerde een onafhankelijke studie van de Voedsel- en Landbouworganisatie (FAO) van de VN dat:

(..) de mogelijke effecten van gene editing op de voedselveiligheid, de kwaliteit en de handel naar verwachting niet veel zullen verschillen van wat er al bestaat aan reeds bestaande veredelingstechnieken.

Kleine bedrijven profiteren

Naast de veiligheid is er ook bezorgdheid geuit over de mogelijke sociale en economische gevolgen van het gebruik van moderne veredelingstechnieken. Critici stellen dat die nieuwe rassen misschien onbetaalbaar zijn voor kleine boeren in lage- en middeninkomenslanden, wat leidt tot consolidatie en monopolisering van de zaadsector. Uit een rapport van de Groenen/EFA in het EU Parlement:

Uiteindelijk is gene editing een spel voor grote spelers en dat zal zo blijven. Het idee dat CRISPR kleine spelers toegang tot de technologie zal geven is een mythe.

Het tegendeel lijkt echter waar, althans in dit stadium van commercialisering. Deze technieken zijn relatief goedkoop om toe te passen. Genoom editing-technologieën worden steeds toegankelijker, ontwikkeld door universiteiten en start-ups, waardoor de voordelen van de wetenschap worden gedemocratiseerd. En ze kunnen worden gebruikt om zowel belangrijke als minder belangrijke gewassen te verbeteren, waardoor ook kleine boerenbedrijven kunnen profiteren van gene editing.

Nieuwe regelgeving niet nodig

In de afgelopen vijftig jaar heeft de EU met succes een infrastructuur tot stand gebracht die de kwaliteit van zaden waarborgt. Het robuuste economische en kennisecosysteem van Europa heeft het goed gedaan: het heeft enkele van de beste en meest innovatieve landbouwwetenschappen ter wereld voortgebracht en is op tal van andere manieren toonaangevend geweest. Door buitensporig strenge voorschriften voor NBT's op te leggen, ondermijnt de EU echter haar eigen prestaties.

Nieuwe veredelingstechnologieën kunnen een krachtig instrument zijn om groene innovatie te bevorderen en volksgezondheidsdoelstellingen te verwezenlijken. Als de huidige situatie ongewijzigd blijft, zal Europa niet vooroplopen bij deze technologische doorbraak. Andere landen, waaronder het Verenigd Koninkrijk, Zwitserland en Canada, zullen waarschijnlijk het voortouw nemen, wat in strijd is met de ambitie van Europa om uit te blinken in de groene economie en zijn technologische autonomie te versterken.

Dit artikel is de ingekorte en geactualiseerde versie van het essay 'Gene editing: een essentieel instrument voor duurzame en gezonde voedselsystemen', gepubliceerd in Future Europe, het tijdschrift van het Europees Liberaal Forum.