Europees voorstel voor ontbossingswet schiet tekort

 

Vorig jaar legde de Europese Commissie een voorstel op tafel dat ervoor moet zorgen dat Europese burgers geen producten meer kopen, gebruiken en consumeren die bijdrage aan de wereldwijde vernietiging van bossen. Meer in het bijzonder gaat het om vee, cacao, koffie, palmolie, soja en hout, inclusief producten die deze producten bevatten of gebruiken in het productieproces, zoals leer, chocolade en meubels.

Het EU-parlement eiste gisteren dat ook andere producten aan het lijstje worden toegevoegd, waaronder varkensvlees, maïs, rubber en houtskool en dat ook minder dicht beboste gebieden onder de wetgeving gaan vallen. Of dat allemaal gaat gebeuren is nog maar de vraag. Hoe het uiteindelijke wetsvoorstel eruit komt te zien, hangt af van het overleg tussen de EU-commissie, het EU-parlement en de lidstaten. Laatstgenoemden hebben volgens het Wereldnatuurfonds inmiddels al zoveel gaten in het voorstel geschoten, dat wat overbleef meer weg had van een Zwitserse kaas. 

Zorgvuldigheidseisen

Als het voorstel wordt aangenomen, moeten bedrijven die voornoemde grondstoffen en afgeleide producten in de handel brengen aan een aantal zorgvuldigheidseisen voldoen. De belangrijkste daarvan is dat ze verplicht worden om de geografische coördinaten te registreren van de akkers en weiden waarop die grondstoffen zijn geproduceerd. Samen met gegevens over de hoeveelheden, de leverancier, het land van productie en dergelijke moeten worden vastgelegd. Tevens moet er op basis daarvan een risicoanalyse worden gemaakt en moeten die bedrijven aangeven wat ze gedaan hebben om die risicos te beperken. Zie hier voor een overzicht.

Nog afgezien van de mogelijkheden voor fraude, is het nog maar de vraag of hiermee een rem wordt opgeworpen tegen ontbossing. Om te beginnen is de Europese Unie met slechts 16 procent, maar een bescheiden speler op de markt voor agrarische producten die bijdragen aan de wereldwijde ontbossing. De Chinese import van soja, hout en varkensvlees uit met ontbossing bedreigde regios is veel groter. Ondanks de goede voornemens die ook daar worden geuit (zie hier) is het nog maar de vraag of een goed Europees voorbeeld ook goed doet volgen. 

Onvoldoende

Een fundamenteler probleem is dat ontbossingsvrije producten maar een deel van het verhaal zijn, om wat preciezer te zijn, de helft tot twee derde. Een internationale groep onderzoekers onder aanvoering van Florence Pendrill van de Zweedse Chalmers Universiteit heeft bestaand onderzoek en de bijbehorende data geanalyseerd om na te gaan wat de bijdrage van de landbouw is aan de wereldwijde ontbossing. Daaruit blijkt dat die bijdrage veel groter lijkt dan eerder gedacht: geen 80 procent maar 90 tot 99 procent. In absolute cijfers tussen de 6,4 en 8,8 miljoen hectare per jaar tussen 2011 en 2015.

Nadere analyse van de cijfers laat zien dat landbouw weliswaar de belangrijkste drijfveer voor vrijwel alle ontbossing, maar dat slechts een deel (45 tot 65 procent) van het ontboste areaal ook voor landbouw wordt gebruikt. Een derde tot helft wordt ontbost om mee te speculeren of raakt verloren door overslaan van het vuur dat wordt gebruikt toekomstig akkers en weiden te ontdoen van stronken en struiken. Volgens eerdergenoemd persbericht van het Wereldnatuurfonds woedden er alleen al in augustus van dit jaar meer dan 33.000 branden in het Braziliaanse Amazonegebied.

Binnenlandse markt

Verder blijkt dat bij benadering drie kwart van het ontboste areaal wordt gebruikt voor de productie van met name rundvlees en granen voor de binnenlandse markt van de betreffende landen. Maatregelen om de import van goederen die (mogelijk) te maken hebben met ontbossing zijn weliswaar hard nodig, zegt Toby Gardner. Hij is directeur van Trase, een internationale organisatie die aanvoerketens in kaart brengt en wordt geciteerd in het persbericht over het onderzoek in Science. Onze studie laat echter zien dat het nog belangrijker is om het beheer van bossen en het landgebruik te versterken. Zowel de aanvoerketens als maatregelen aan de vraagzijde moeten zodanig worden opgezet dat ook de onderliggende relaties tussen landbouw en ontbossing worden aangepakt. Met andere woorden, die maatregelen moeten duurzame plattelandsontwikkeling stimuleren, want anders (..) we can expect to see deforestation rates remaining stubbornly high in may places, aldus Gardner.

Allianties

Initiatieven zijn er. In het voorstel van de Europese Commissie staat dat zij vastbesloten is om samen te werken met partnerlanden en actief zal deelnemen aan internationale besprekingen over beleid en maatregelen om ontbossing tegen te gaan. Hiervoor bespraken we al de ambities van China om de ontbossing tegen te gaan, een ambitie die niet los valt te zien van het Chinese voorzitterschap van de meermalen uitgestelde conferentie van de Verenigde Naties over biodiversiteit.

Belangrijker nog dan de initiatieven aan afnemerszijde, zijn de initiatieven van de kant van de producenten. De Braziliaanse presidentskandidaat Lula da Silva heeft aangekondigd dat hij, als hij wordt gekozen, een alliantie wil smeden met Indonesië en Congo. Doel is het aannemen van een resolutie op de aankomende klimaattop (COP27) in Egypte, waarbij rijke landen mee gaan betalen aan het tegengaan van ontbossing in lage en middeninkomenslanden.

In eigen land wil Lula da Silva de milieudienst Ibama versterken en de handhaving verbeteren, desnoods met inzet van militairen. Tijdens zijn eerdere regeerperiodes heeft de presidentskandidaat ook de nodige maatregelen genomen om ontbossing tegen te gaan. Zo werden er forse straffen ingevoerd voor ontbossen van gebieden. Tegelijkertijd echter kregen boeren goedkope kredieten krijgen voor beter zaaizaad, machines en kunstmest om hun productiviteit en daarmee ook hun inkomsten te verbeteren. En dat leek te werken, zo blijkt uit onder meer uit deze studie.

 

Foto: Recent ontboste weide in het Braziliaanse deel van het Amazonegebied, Toby Gardner