Gebrek aan regelgeving nekt fytoftora-resistente aardappel
Net als elders in Afrika en Azië eten ook Oegandezen steeds meer aardappelen. Met name het groeiend aantal jonge stedelingen laten de traditionele chapati (plat ongedesemd brood) gevuld met gekookte banaan (matoke), bonen (kikomando) of ei (rollex) staan voor een portie patat met kip met een biertje erbij. De aardappelen voor de patat worden traditioneel door kleine boeren geteeld op het platteland in het zuidwesten van Oeganda, zo schreef Afrikaveteraan Willem Heemskerk eerder in Vork (editie 3, 2020). Het pootgoed is voor een deel van lokale oorsprong, maar steeds vaker worden ook buitenlandse rassen gebruikt.
Aardappel uit Friesland
Een van de meer populaire rassen onder de kleine telers van Oeganda en elders in Afrika is Victoria van het Friese bedrijf HZPC. In 2008 slaagden onderzoekers van het CIP in Peru erin om deze aardappel drievoudig resistent te maken tegen de aardappelziekte Phytophthora infestans. De genen die coderen voor de resistenties in deze 3R-aardappel waren afkomstig van wilde soortgenoten uit Mexico en Argentinië en werden ingebouwd met behulp van genetische modificatie (cisgenese).
Inspiratie uit Wageningen
Eerder al waren Wageningse onderzoekers, in het kader van het Durph-project erin geslaagd om andere aardappelrassen op die manier van een drievoudige resistentie te voorzien. Ze waren voor ons zekere een inspiratiebron, schrijft Marc Ghislain, onderzoeker bij CIP in een email. Ik ken het team heel goed en heb in 2009 hun proefvelden bezocht. Zo jammer dat die resistente rassen niet geteeld mogen worden in Europa. En wat ik helemaal niet begrijp is dat pleitbezorgers voor ecologische landbouw liever giftige koperverbindingen gebruiken om de aardappelziekte te bestrijden dan deze natuurlijke bronnen van resistentie.
Oogstverliezen in Afrika
Aardappelziekte is ook in Afrika een groot probleem. Onder de circa 300.000 (kleine) boeren die aardappelen telen in Oeganda kunnen de oogstverliezen oplopen tot 60 procent. De jaarlijkse kosten, die gepaard gaan met (de strijd tegen) aardappelziekte in Oeganda bedragen circa 100 miljoen dollar. Wereldwijd loopt dat tegen de 10 miljard dollar. In een filmpje op de website van CIP vertelt aardappelteler Bone-Konsira Tumwesigye dat ze vaak moet spuiten. Los van de kosten die ze daarvoor moet maken (ruim 40 dollar per zak aardappelen) maakt ze zich ook zorgen om haar gezondheid en die van haar kinderen vanwege het goeddeels ontbreken van beschermingsmiddelen.
Hogere opbrengst
Tumwesigye en haar collega aardappelteler John Karugaba hebben van dichtbij de voordelen van de 3R-aardappel mogen aanschouwen. Beiden waren ingehuurd voor het verzorgen van de proefvelden met de 3R aardappel en raakten onder de indruk van de resultaten. Niet alleen werd er niet meer gespoten, de opbrengst in kilos bleek ook nog eens tot viermaal hoger dan die van de niet-gemodificeerde variëteit, terwijl ook de kwaliteit beter was. Ze kunnen dan ook niet wachten om met de 3R-aardappel te gaan telen. Alleen komt dat er voorlopig niet van.
GMO Bill
Internationaal is afgesproken in het Carthagena Protocol (2000), dat landen pas genetisch gemodificeerde gewassen mogen gebruiken als ze beschikken over wetgeving om te kunnen oordelen over mogelijke gezondheids- en milieueffecten ervan. De Oegandese regering slaagt er al bijna tien jaar niet in om tot overeenstemming te komen over de Nationale Biotechnologie en Bioveiligheidswet, lokaal beter bekend als de GMO Bill. Het gaat zelfs zover dat vooraanstaande onderzoekers het land verlaten om elders hun werk voort te zetten aan gewassen die bestand zijn tegen ziekten, plagen en droogte.
Halve waarheden
De reden voor de trage afhandeling van de GMO Bill is dat net als in veel andere landen een conglomeraat van milieu- en ontwikkelingsorganisaties zich verzet tegen toelating van genetisch gemodificeerde gewassen. Daarbij maken ze, aldus Ivan Nathanael Lukanda, communicatiewetenschapper aan de universiteit van Stellenbosch (Zuid-Afrika) in een recent verschenen artikel, slim gebruik van sociale media om de wetenschappelijke consensus over nut en veiligheid van genetisch gemodificeerde gewassen te ondermijnen met halve waarheden en hele leugens.
Onzekerheid blijft
Vorig jaar leek er zowaar enige beweging te komen in het standpunt van president Yuweri Museveni. In maart 2020 riep hij de grootste fractie in het Oegandese parlement, de National Resistance Movement, om nu eindelijk eens haast te maken met de ondertussen al tweemaal gewijzigde GMO Bill. Vooralsnog blijft het volgens Marc Ghislain van CIP onzeker of en wanneer de kleine boeren d 3R-aardappel mogen poten. Het kan volgend jaar zijn, maar het kan ook nog een paar jaar duren, schrijft hij. Ondertussen werken we samen met nationale organisaties aan de introductie van de 3R variëteiten in andere landen, waaronder Ethiopie, Kenya, Nigeria en Rwanda.
Beeld: Aardappelteler Bone-Konsira Tumwesigye, CIP
