Tussen boerderij en bord
De weg die voedsel aflegt van de boerderij tot het bord is meestal lang en kronkelig, schrijft Shelby Vitek op de website van Modern Farmer. De bosbessen voor je toetje komen mogelijk uit Roemenie en koffiebonen voor je dagelijkse shot cafeïne groeien ook niet in je achtertuin. Zelfs locavores - mensen die zoveel mogelijk lokaal geproduceerd voedsel eten - nuttigen wel eens een sinaasappel of een avocado.
Groeiende afstand, kleiner aandeel
Voor een meer duurzaam voedselsysteem is het noodzakelijk om dat hele traject - de voedselketen - in kaart te brengen. Temeer daar het in de loop der jaren veel langer en ook veel kronkeliger is geworden. Zo is de afstand tussen boer en burger toegenomen met de groei van het inkomen. Letterlijk omdat mensen steeds meer naar de stad trekken. En economisch omdat consumenten bereid zijn om meer te betalen voor verwerking, verpakking en gemak, getuig ook de populariteit van voorgesneden groenten, kipfilet en kant-en-klaar maaltijden.
Het belang van de tussenliggende schakels van de voedselketen neemt toe en daarmee groeit hun aandeel in de toegevoegde waarde van voedselketen. Omdat mensen niet heel veel meer voedsel tot zich kunnen nemen, daalt het aandeel van de boer. Voor zulke ontwikkelingen is er veel te weinig aandacht, menen onderzoekers van de Amerikaanse Cornell University en de Universiteit van Kopenhagen in een recent artikel in Nature Food. Het overgrote deel van toegevoegde waarde vindt plaats, nadat de producten de boerderij hebben verlaten, stelt Miquel Gomez, hoogleraar marketing, die samen met de econoom Chris Barrett het onderzoek leidde. Mensen denken dat de oplossing voor voedselvraagstukken op de boerderij ligt, maar die is relatief veel minder belangrijk dan de rest van de keten.
Blokkades supermarkt
Uit hun onderzoek blijkt dat van elke dollar die aan voedsel wordt uitgegeven gemiddeld iets meer dan een kwart naar de primaire producent gaat, naar de boer dus. Gemiddeld, want in de hoogontwikkelde economieën, zoals de onze is dat rond de 15 procent. En als je uit eten gaat, halveert het aandeel van de primaire producent zelfs tot 7 procent. De onderzoekers hebben gegevens verzameld over de periode 2005 tot 2015, afkomstig uit 61 landen. Bij elkaar vertegenwoordigen die 90 procent van de wereldeconomie en 70 procent van de bevolking.
Zulke gegevens zijn natuurlijk niet nieuw. Een paar jaar geleden voerde standsorganisatie LTO al de actie #watkrijgtdeboer met cijfers waaruit blijkt dat de primaire producent vaak maar een fractie krijgt van het bedrag dat de consument betaalt. Volgens (oude) gegevens van ING zou dat gemiddeld circa 13 procent bedragen. Een pak melk bijvoorbeeld kost in de supermarkt circa 90 cent, terwijl de melkveehouder er 33 cent voor krijgt; een kilo aardappelen kost gemiddeld 130 cent terwijl de boer er 14 cent voor krijgt en ga zo maar door. Die verschillen leidden eind vorig jaar zelfs tot blokkades van de distributiecentra van supermarkten door boze boeren. Of ze daarmee aan het goede adres zijn, is overigens de vraag, zolang er weinig harde gegevens over de voedselketen en ieders aandeel daarin.
Global food dollar
Bijzonder aan Amerikaans-Deense onderzoek is dat (bijna) wereldwijd gegevens zijn verzameld en dat over een reeks van jaren. Daarbij werden de onderzoekers geholpen door het feit dat de ERS, de dienst voor economisch onderzoek van het ministerie van Landbouw al sinds 1947 nagaat wat Amerikanen betalen voor hun voedsel en hoe die food dollar is verdeeld over de verschillende schakels in de keten. In dit onderzoek hebben ze - met de nodige kunstgrepen - geprobeerd om hetzelfde te doen voor de global food dollar.
Volgens hen leveren dit soort gegevens de zo noodzakelijke kwantitatieve informatie op om na te gaan wat het effect is van bepaalde beleidsmaatregelen op de verdeling van de toegevoegde waarde in de keten. We zijn nogal gepassioneerd als het over voedsel gaat, zegt onderzoeksleider Gomez. Harde gegevens zijn dan ook essentieel voor de discussie over voors en tegen van maatregelen die effect hebben op de voedselketen. Niet alleen voor bedrijven, maar ook voor overheden en voor boeren.
