Mens is gevaarlijker voor haai dan omgekeerd

 

Op onze aardbol leven 31 soorten haaien en roggen in de oceanen. Deze dieren zijn in trek voor hun vlees, maar ook voor andere doeleinden. Haaienvinnen worden gebruikt voor de bekende Chinese soepdelicatesse, de kieuwen van roggen zijn populair in de traditionele Chinese geneeskunde en leverolie van haaien, squaleen, is terug te vinden in verschillende soorten cosmetica. Sinds de jaren 50 is het aantal vissers dat mee wil teren op deze lucratieve markt toegenomen. De gevolgen hiervan zijn zichtbaar. Sinds het begin van de 21^e eeuw neemt de jaarlijkse opbrengst in de haaienvisserij af en dat is te danken een afnemende populatie van deze dieren.

Uitgedrukt in cijfers

Recent is in kaart gebracht hoe groot die afname in haaien- en roggenpopulaties werkelijk is. In een groot samenwerkingsverband tussen onderzoeksinstituten, ministeries, werkgroepen en non-profitorganisaties wereldwijd hebben de betrokken personen de populatieomvang van 18 soorten in de afgelopen 50 jaar bestudeerd. Dat deden ze door 57 onderzoeken en rapporten met elkaar te vergelijken die ieder gegevens bevatten over de populatieomvang in een bepaalde periode, bijvoorbeeld van 1975 tot 2013 of van 1995 tot 2017. Om te corrigeren voor de overlap in periodes, hebben ze een populatie-afname per jaar berekend.

De conclusie van dit onderzoek is dat de populatieomvang van de 18 onderzochte soorten sinds 1970 is afgenomen met 71%. Hier zitten natuurlijk verschillen in tussen de soorten en ook tussen de continenten. In de Indische Oceaan is de afname bijvoorbeeld alarmerender dan in de Atlantische, waar de afname lijkt te stabiliseren. En tropische haaien en roggen hebben het moeilijker dan dieren die de voorkeur geven aan een gematigd klimaat.

De onderzoeksgroep heeft ook gekeken naar de IUCN-beschermingsstatus van de 31 oceanische haaien- en roggensoorten. Waar in 1980 slechts 11 soorten als bedreigd of kwetsbaar werden bestempeld, zijn dat er nu 24. Drie daarvan de oceanische witpunthaai, de grote hamerhaai en de geschulpte hamerhaai zijn zelfs ernstig bedreigd. Een klein lichtpuntje: met de notoir bedreigde witte haai lijkt het weer iets beter te gaan.

Disbalans in ecosysteem

De oorzaak voor de sterk afgenomen haaien- en roggenpopulaties is volgens de onderzoeksgroep overbevissing. De vangst van oceanische haaien en roggen is namelijk sinds 1970 verdrievoudigd. Dit heeft twee grote gevolgen. In veel armere ontwikkelingslanden is de haaienvangst een belangrijke bron van inkomsten en voedsel. Nu de opbrengst van de visserij steeds verder afneemt, hebben veel lokale bevolkingsgroepen last van inkomensonzekerheid en voedselonzekerheid.

Het tweede gevolg is dat het ecosysteem onder water verandert. Door het verdwijnen van grotere haaien, die de rol van toppredator innemen in het ecosysteem, komt er meer ruimte voor kleinere roofvissen en is er een sterke toename in beenvissen te zien. Welke invloed dat precies heeft voor het ecosysteem moet nog verder onderzocht worden, maar dat er grote veranderingen plaatsvinden is duidelijk.

 

Beeld: Kortvinmakreelhaai in de vissershaven van Vigo (Spanje), Jose Antonio Gil Martinez CC BY 2.0