Bijen gebruiken poep als wapen

Sinds enkele jaren vormt de Aziatische hoornaar (Vespa velutina) een bedreiging voor honingbijen in Nederland. Deze hoornaarsoort is vermoedelijk via transport in Zuid-Europa terecht gekomen. Van daaruit heeft hij zich over de rest van Europa verspreid en zich op meerdere plekken gevestigd.

Wanneer een hoornaar een bijennest heeft gevonden door de zoete geur van honing te volgen, blijft hij daar in de buurt hangen om terugkerende honingbijen op te wachten. Soms kruipen hoornaars het nest in om daar hun slag te slaan.

Gereedschap

Recent is gebleken dat het Aziatische zusje van de Europese honingbij een bijzonder wapen inzet om zich te verdedigen tegen de hoornaar. In Vietnam bleken honingbijen ontlasting van andere dieren uit de buurt te verzamelen om daarmee de ingang van hun nest te besmeuren. Zo wordt het voor hoornaars erg onaantrekkelijk om daar rond te hangen of naar binnen te gaan.

De vondst is vrij uniek, omdat hiermee voor de eerste keer is aangetoond dat honingbijen in staat zijn om gereedschap te gebruiken om zichzelf te beschermen. Het gebruik van gereedschap bij dieren is een veel bediscussieerd onderwerp onder wetenschappers. Lange tijd dachten mensen dat zij de enige waren die gereedschap konden maken en gebruiken, maar inmiddels is van veel diersoorten, waaronder mensapen, dolfijnen en vogels, bekend dat zij dat kunnen. Bij insecten blijft het echter nog een bijzonder fenomeen.

Barbecueën

Honingbijen hebben daarnaast nog verschillende andere trucjes om zich te verweren tegen hun vijand. De bijen verzamelen zich bijvoorbeeld massaal rondom en bovenop een hoornaar en gaan met hun lijfjes trillen. Hierdoor stijgt de temperatuur lokaal tot 46 °C. Daar is de hoornaar niet tegen bestand. De Europese honingbij is minder sterk in deze verdediging dan de Aziatische.

Uit recent Amerikaans onderzoek is gebleken dat Aziatische honingbijen ook een zichtbaar signaal afgeven wanneer een Aziatische hoornaar dreigt aan te vallen. De bijen schudden hun achterlijfjes heen en weer en alarmeren zo de rest van de bijen dat er gevaar is. De hoornaar herkent het signaal ook als een teken dat een dood door oververhitting dreigt als hij doorgaat met aanvallen. De onderzoekers noemen het signaal daarom een I see you-signaal.

Hoewel in deze onderzoeken een ander soort honingbij en hoornaar zijn bestudeerd dan die wij in Nederland kennen, is het niet onmogelijk dat bijen in Nederland vergelijkbare verdedigingstechnieken inzetten of dat ze die kunnen leren. Hun Aziatische familieleden hebben in ieder geval genoeg trucs om hun mannetje te staan tegenover de hoornaar.

 

Beeld: Heather Matilla