Bedreigde wilde bijen zeer belangrijk voor voedselvoorziening
Door de teelt van 131 boerderijen in de Verenigde Staten en Canada te analyseren, hebben wetenschappers aangetoond dat zelfs in gebieden met intensieve landbouw, waar honingbijen in overvloed aanwezig zijn, wilde bijen een vergelijkbare rol spelen in de productie van voedsel. Het onderzoek, dat werd gepubliceerd in de Proceedings of the Royal Society, bevestigt eerdere analyses van internationaal bijenonderzoek, maar weerlegt oudere studies in de Verenigde Staten waarin werd aangetoond dat gedomesticeerde bijen veel belangrijker zijn dan wilde bijen.
Meer stuifmeel depositie
De onderzoekers ontdekten dat de overvloed aan wilde bijen in de grote akkerbouwgebieden van de VS hoger is dan eerder werd gedacht. Dit, in combinatie met de grotere bestuivingsefficiëntie van veel inheemse bijen, brengt het belang van wilde bijen in de landbouwbestuiving meer in lijn met eerdere schattingen uit andere delen van de wereld dan met eerdere schattingen uit de VS.
Vijf van de zeven onderzochte gewassen bleken meer fruit, groenten of noten op te leveren wanneer ze door meer bijen werden bestoven. Dit betekent dat zelfs op plaatsen waar honingbijen worden gehouden, wilde bijen kunnen helpen om de opbrengst van de boer te verhogen. Bosbessen, appels, zoete kersen, amandelen, watermeloenen en pompoenen zijn allemaal sterk of absoluut afhankelijk van de bestuiving door insecten. Bij een aantal van deze soorten deponeert de wilde bijensoort meer stuifmeel per bezoek dan de honingbij. Zelfs 1,5 tot 2 keer zoveel als het gaat om kersen en appels.
Bezige bijtjes in het wild
Voor pompoenen bleken de wilde bijen de belangrijkste bestuivers te zijn, die in vergelijking met honingbijen bijna driekwart vaker de pompoenen bezoeken. Voor kersen en appels maakten inheemse soorten ongeveer een derde van de bezoeken uit. Andere gewassen, zoals bosbessen, watermeloenen en amandelen, waren meer het domein van de honingbijen; hoewel het landschap hier een rol in kan spelen. Het aandeel van bezoeken van elke bijensoort was volgens de onderzoekers opmerkelijk consistent in alle onderzochte regios en binnen elk gewas; met uitzondering van de watermeloen, waarvoor wilde bijen in Florida vier keer zo overvloedig aanwezig waren in vergelijking met Californië.
Over de manier waarop bestuiving de productie van gewassen beïnvloedt, is evenwel nog weinig kennis beschikbaar en men heeft er nog geen goed beeld van, maar deze multiregionale studie verschaft nieuwe kennis en inzichten over hoe belangrijk wilde bijen zijn in de voedselvoorziening. Recent onderzoek heeft aangetoond dat wilde bijen de opbrengst van vele soorten gewassen kunnen verhogen, en zelfs wanneer ze minder vaak voorkomen dan honingbijen, kunnen ze vele malen de hoeveelheid stuifmeel deponeren.
Bedreigde wilde bij
Ook in Europa en Nederland leveren zo'n 2.000 verschillende wilde bijensoorten een belangrijke bijdrage aan de productie van insect-bestoven landbouwgewassen. Maar wilde bijen worden bedreigd en hier is tot op heden te weinig aandacht voor, zo vinden bijendeskundigen. In de afgelopen eeuw is de helft van alle inheemse soorten in het Amerikaanse Midden-Westen verdwenen. Ook in Europa is dat beeld zichtbaar. In 2018 verscheen de nieuwe Rode Lijst van de Nederlandse/Europese bijen. 55 procent van de 338 uit Nederland bekende bijensoorten staan op deze lijst. Maar liefst 46 soorten zijn niet meer in Nederland gevonden en 72 soorten worden ernstig bedreigd. In 2006 werd in wetenschappelijk tijdschrift Science een studie gepubliceerd naar de Nederlandse en Britse bijenfauna. Hieruit bleek dat de soortenrijkdom aan bijen in de meeste Nederlandse gebieden sterk afgenomen is. Ook bleek dat plantensoorten die door bijen worden bestoven sterker achteruit zijn gegaan dan andere plantensoorten.
Invloed op voedseleconomie
De Amerikaanse/Canadese studie, die zich richt op grote akkerbouw- en fruitteeltbedrijven, onderzocht hoe deze dramatische achteruitgang van wilde bijen de voedseleconomie zou kunnen beïnvloeden. Dat was nog nooit eerder goed berekend. De wetenschappers vonden de totale bijdrage van wilde bijen vergelijkbaar met of zelfs hoger dan die van honingbijen in de meeste van de gewassen die ze bestudeerden.
Het onderzoeksresultaat kwam als een verrassing voor de wetenschappers. Ze hadden namelijk verwacht dat onderzoek in de landbouwintensieve gebieden juist een sterk verminderde bijdrage van wilde bijen aan de bestuiving van de gewassen aan het licht zou brengen. Uit de onderzoeksgegevens bleek echter dat wilde bijen in staat zijn om in veel van deze beheerde landschappen te overleven en een significante, zij het variabele, bijdrage leveren aan de bestuiving van de gewassen.
Bescherming wilde bijen
Uit alle recente onderzoeken komt dus naar voren dat wilde bijen een cruciale rol spelen in de voedselvoorziening en dat het niet alleen vanuit een natuur- en biodiversiteitsstandpunt belangrijk is om de wilde bijen te beschermen, maar ook vanuit een landbouweconomisch perspectief. De Amerikaanse/Canadese wetenschappers pleiten er dan ook voor dat deze belangrijke bestuivers van gewassen beschermd worden en moeten er gerichte instandhoudingsinspanningen geleverd worden. De wilde bij kan niet langer genegeerd worden, maar blijkt zonder beschermingsmaatregelen slecht te kunnen overleven. Akkerbouwers en fruittelers zouden dus, ook voor hun eigen belang, meer aandacht moeten besteden om de leefomstandigheden van de wilde bij te verbeteren. Niet alleen in Noord-Amerika, maar ook in Nederland en Europa.
Tekst: Reinout Burgers Beeld: Bijenstichting
