Fotoserie: Dromen over een goede beloning voor herstel biodiversiteit

Met mooie woorden presenteerden diverse maatschappelijke organisaties in december 2018 het Deltaplan Biodiversiteitsherstel. Ambities die weliswaar nog niet zo concreet zijn, moeten de biodiversiteit de komende tien jaar een enorme impuls geven. Boeren krijgen daar ook voor betaald, zo is het idee. Volgens Robert Ellenkamp is de kans echter reëel dat de positieve inspanningen voor het realiseren van vergoedingen ondersneeuwen bij de herziening van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid en dat de impuls tot herstel verandert in een verzwaring van de lasten.

Dit artikel komt uit de tweede editie van VORK 2019. Wilt u VORK niet missen? Word dan vandaag nog abonnee of vraag een gratis proefnummer aan. Student? Vraag dan het speciale studentenabonnement aan.

Agrarisch ondernemers krijgen een prijs die past bij de natuur-inclusiviteit van hun producten en een aantrekkelijke beloning voor het produceren van biodiversiteit door natuur- en landschapsbeheer en andere agro-milieudiensten door ketenpartijen en overheid. Het verdienmodel is dusdanig aantrekkelijk dat ook toekomstige generaties graag agrarisch ondernemer willen worden.

Deze twee zinnen staan in het droombeeld voor 2030 van het Deltaplan Biodiversiteitsherstel; een initiatief van particuliere organisaties, waaronder het Wereldnatuurfonds, Natuurmonumenten, CBL, Rabobank en LTO. Samen met andere kwartiermakers, zoals ze zichzelf noemen, gaan ze zoeken naar mogelijkheden om de biodiversiteit te herstellen.

In het plan is dat uitgewerkt naar drie themas: natuur, landbouw en openbare ruimte. Daaruit doemt vooral het beeld op dat er een grote rol is weggelegd voor boeren, omdat hun activiteiten in grote mate de biodiversiteit in natuurgebieden beïnvloeden en uiteraard ook in agrarisch gebied. Die grote rol van de landbouw is ook niet vreemd, omdat ze de belangrijkste gebruikers van het landschap zijn in Nederland. Bovendien zijn boeren volgens het plan nodig om bermmaaisel van overheden af te nemen als extra organische stof voor de bodem van landbouwpercelen. Het succes van het Deltaplan staat of valt dus met de inzet van boeren.

Verdienmodel en waardering

Momenteel zijn er al veel boeren die aan natuurbeheer of natuurinclusieve landbouw doen. Vanuit hun intrinsieke motivatie hebben ze natuur weten in te passen in hun bedrijfsvoering. Zij hebben baat bij dit plan, omdat er vergoedingen in het vooruitzicht zijn gesteld. Weliswaar levert die vergoeding niet direct biodiversiteitswinst op, maar het zorgt er wel voor dat ze hun inspanningen voort blijven zetten.

De winst van dit plan zit vooral bij boeren die nog geen of weinig inspanningen plegen voor natuur. Het idee is dat deze boeren over de streep zijn te trekken door ze te betalen voor hun inspanningen. Voor LTO was die betaling ook een voorwaarde om mee te doen, stelt Ben Haarman. Hij is portefeuillehouder Natuur en Landschapsontwikkeling bij de boerenbelangenvereniging.

Het vraagstuk van biodiversiteit is niet alleen een zaak van de landbouw, maar van de gehele samenleving. Wij hebben wat te bieden en zien het als een kans om onze economische positie te verbeteren. De boer wil dus wel, maar zit onderaan de prijsketen met maar weinig financiële ruimte om iets te doen. Wie bijvoorbeeld een kruidenrijk grasland inzaait, laat productie liggen. Dat moet vergoed worden. Met het Deltaplan komt een beweging op gang, met een verdienmodel. En er zitten partijen bij die lang tegenover elkaar stonden, waardoor er nu minder polarisatie optreedt en er meer waardering komt voor boeren.

Ben Haarman van LTO doet mee omdat er een verdienmodel ontstaat.

Marktvraag

De vraag is of dat verdienmodel voor boeren wel goed van de grond zal komen. Positief is in ieder geval dat boeren niet op aantallen bloemen of insecten worden afgerekend, maar op hun inspanningen. De reden is dat er te veel factoren van invloed zijn op de biodiversiteit, waar boeren geen invloed op hebben en waar de wetenschap ook geen goede modellen voor heeft.

Of die vergoeding ook voldoende zal zijn, is afwachten. Het Deltaplan Biodiversiteitsherstel draagt dan wel de naam van de grote verdedigingswerken die met veel geld na de watersnoodramp zijn aangelegd, maar er ligt geen zak geld klaar voor mensen waarvan de inspanningen worden verwacht. De maatschappij mag dan wel zeggen dat ze dit belangrijk vindt, ze hebben er niet direct geld voor over. Het is links en rechts geld schrapen om het verdienmodel te creëren.

De koepelorganisatie van de supermarkten, CBL, gaat zich bijvoorbeeld inspannen om haar leden enthousiast te maken om biodiversiteit een prominentere plek te geven. Wie echter zijn oor te luisteren legt bij directeur Marc Jansen, verneemt direct de spanning tussen de maatschappelijke wens en de realiteit van de markt.

Het is al lastig om bijvoorbeeld weidegang bij consumenten tussen de oren te krijgen, laat staan een term als biodiversiteit. Dat is nog moeilijker. Wij denken dan ook niet aan een nieuw keurmerk maar eerder aan bestaande keurmerken, waar biodiversiteit al onderdeel van uit maakt of aan toegevoegd kan worden. Wij voelen wel die verantwoordelijkheid.

Dat klinkt nog niet direct als een extra verdienmodel voor boeren, maar eerder als een verzwaring van de eisen van bestaande keurmerken. Is het dan niet mogelijk om er toch iets extras voor te vragen in de supermarkt? Jansen: We moeten af van het dogma dat duurzaam duur is. Daar ga je klanten niet mee overhalen. De consumentenprijs verhogen, gaat hem niet worden. Voor veel Nederlanders is dat ook financieel moeilijk op te brengen.

Biodiversiteit hoeft ook niet altijd meer geld te kosten; het kan ook efficiënter werken zijn of juist in vaste ketens samenwerken. Aware zet er 3 cent bovenop voor melkveehouders voor duurzamere zuivel via Albert Heijn. Jumbo is ook bezig met een zuivellijn. Via dit soort samenwerkingsvormen ontstaat er binnen ketens ook efficiëntie en dan wordt het daaruit betaald.

Voor een gemiddeld melkveebedrijf met een jaarproductie van 1 miljoen liter melk gaat het bij Aware-melkveehouders dus om 30.000 euro extra inkomsten. Dat is substantieel, alleen zijn die melkstromen wel gelimiteerd waardoor niet iedereen mee kan doen.

Kosten verlagen

Het Deltaplan ziet ook aan de kostenkant van boerenbedrijven mogelijkheden om de inkomenspositie te verbeteren. Teo Wams, directeur natuurbeheer van Natuurmonumenten, zegt dat de pachtprijs voor boeren die in hun terreinen grond pachten, naar beneden gaat als de natuurwaarde omhoog gaat. Boeren die echt het partnerschap aangaan, gaan minder betalen. Maar wel marktconform omdat het een zakelijke overeenkomst is. Het moet geen verkapte bedrijfsondersteuning zijn.

In natuurgebied Eemland (UT) experimenteert Natuurmonumenten om meer met boeren samen te werken, maar de werkelijkheid daar is dat de pachtprijs juist omhoog is gegaan voor boeren die niet meegaan in het beleid van de organisatie in plaats van een verlaging voor wie dat wel doen. Toch stelt Natuurmonumenten dat er wel een korting wordt gegeven. De marktwaarde van graslanden waar de marktconforme pachtprijs op gebaseerd is, is de afgelopen vier jaar flink gestegen. De korting valt daardoor niet op en het leidt ook niet tot een betere inkomenspositie voor boeren.

Rentekorting

Het eerste tastbare resultaat in de beloningssfeer komt van de Rabobank. Die geeft een half procent rentekorting over leningen tot een maximum van een miljoen euro per bedrijf. Dat betekent concreet maximaal 5.000 euro korting op de financiering per jaar. De schaal waarop de Rabobank dit toepast is nog wel beperkt. Het is een proef in Drenthe met een gelimiteerd leenbedrag van 50 miljoen euro. Drenthe is hiervoor gekozen omdat hier een gestapelde beloning ingericht kan worden doordat de melkveehouder in aanmerking kan komen voor voordelen bij provincie, FrieslandCampina en Rabobank. Deze gestapelde beloning maakt dat het voor deelnemers extra interessant is.

De bank betaalt het voordeel nu nog uit eigen zak, maar probeert de financiering te laten lopen via groenfinancieringen bij de Europese Bank. Die condities zijn zo gunstig dat het voor de bank kostenneutraal kan. Mocht de pilot in Drenthe een succes zijn en blijkt dat die groenfinancieringen er daadwerkelijk komen, dan breidt de bank de regeling uit naar de rest van het land. Waarbij gestapelde beloning een randvoorwaarde is.

De regeling richt zich nu nog alleen op melkveehouders maar voor akkerbouwers wordt ook iets in de steigers gezet. Bedrijven komen alleen in aanmerking wanneer ze tot de 25 procent best scorende bedrijven behoren op het gebied van biodiversiteit. Hier geldt dat bedrijven die er al aan voldoen direct kunnen instappen, zodat het hen stimuleert om er mee door te gaan.

De biodiversiteitswinst op die bedrijven is beperkt. De winst zit volgens sectorspecialist Marijn Dekkers zowel bij boeren die al aan de voorwaarden voldoen want die inspireren ook collegas als bij boeren die met een paar extra aanpassingen in hun bedrijfsvoering in aanmerking komen voor de vergoeding. Met de pilot is een eerste belangrijke stap gezet waarbij de uitdaging is dat andere partijen volgen om hiermee een maximaal gestapelde beloning bij de melkveehouder te krijgen. Dit vergroot de kansen op een succesvolle verbetering van de biodiversiteit."

GLB spelbreker

De kwartiermakers werken ook aan een biodiversiteitsfonds, waarmee ze via goededoelenloterijen geld beschikbaar hopen te krijgen. En ook het Wereldnatuurfonds heeft zich verplicht om extra sponsoren voor het plan te vinden. Dat zijn mooie stappen als ze daadwerkelijk gerealiseerd worden, maar daar is nog geen zekerheid over. De intentie van de kwartiermakers is goed en duidelijk, maar de praktijk laat zien dat het financieren echt een uitdaging is.

Plaats je het plan in de bredere context van de hervorming van het Europese Gemeenschappelijk Landbouwbeleid, dan is het nog maar de vraag of er onderaan de streep een verdienmodel voor boeren uitrolt. Volgens verwachting gaan de subsidies voor boerenbedrijven met circa 20 tot 30 procent omlaag.

Bovendien krijgt minister Schouten meer invloed op de verdeling van dat geld over de boeren en die mogelijkheid wil ze aangrijpen om extra voorwaarden te stellen. Zware eisen zullen dat overigens niet zijn, omdat anders de kans groot is dat veel bedrijven geen subsidie meer aanvragen. Daarmee zou de minister een sturingsinstrument verliezen.

Tegen de achtergrond dat een derde van de boerenbedrijven onder de armoedegrens zit qua inkomen, zijn de verdiensten uit biodiversiteitsherstel erg hard nodig om het inkomen op peil te houden. De extra voorwaarden voor boeren om er voor in aanmerking te komen, zijn dan een extra lastenverzwaring. De cost gaat voor de baet uit, maar in dit geval zijn die kosten voor veel bedrijven levensbedreigend.

Aanleiding deltaplan

Aanstichters van het Deltaplan Biodiversiteitsherstel zijn wetenschappers die de alarmbel luidden na het geruchtmakende onderzoek naar insectensterfte. In november 2017 mondde dat uit in de Verklaring van Driebergen die ondertekend werd door onder meer Natuurmonumenten, CBL en LTO. Daarin spraken ze af om voor de zomer van 2018 met een plan te komen voor herstel van de biodiversiteit. Het plan kwam toch wat lastiger tot stand dan van tevoren ingeschat, want het werd uiteindelijk december 2018. Van een echt plan is overigens nog geen sprake. Het plan op hoofdlijnen, met droombeelden en wensdoelen die lastig meetbaar zijn te maken, wordt momenteel uitgewerkt.

Een mening over dit artikel? Reageer op onze Twitter, Facebook, Instagram of LinkedIn. Een opinieartikel is ook van harte welkom. Mail dan even met de redactie (redactie@agrio.org). Geïnteresseerd in de andere artikelen van VORK? Word abonnee, vraag een gratis proefnummer aan en schrijf je in voor de tweewekelijkse Vork-nieuwsbrief. Student? Wellicht is het speciale studentenabonnement dan iets voor jou.

Tekst: Robert Ellenkamp Beeld: Ruth van Schriek