Aziatische bijenmoordenaar kost nu al tientallen miljoenen
Sinds de toevallige introductie in 2003 in Frankrijk, vermoedelijk meegelift in een importlading Chinees aardewerk, verspreidt de geelpotige hoornaar zich snel door Europa. Zowel wetenschappers als deskundige burgers blijven de nieuwe indringer nauwlettend in de gaten houden. In 2014 heeft het Europese Parlement een verordening opgesteld met als doel de introductie, verspreiding en invloed van invasieve exoten te beperken; deze is sinds 2016 ook in Nederland van kracht. De Aziatische hoornaar staat ook op deze lijst. Dit betekent onder andere dat er een surveillancesysteem opgezet moet worden om de komst van deze soort vast te leggen en dat bij kolonisatie in principe een snelle uitroeiing moet plaatsvinden. In Nederland ontfermt stichting EIS Kenniscentrum zich over onderzoek naar, voorlichting en advies omtrent de Vespa. De NVWA is verantwoordelijk voor de bestrijding. Op 17 september 2017 werd het eerste exemplaar van de monsterwesp gevonden in Dreischor op Schouwen-Duiveland. Sindsdien wordt hij elk jaar in ons land gezien onder meer in Rotterdam, Spijkenisse en Amsterdam. Klimaatverandering zorgt er daarnaast voor dat Nederland wellicht een nog gunstiger leefgebied wordt voor de Aziatische hoornaar dan tot nu toe voorspeld werd. De verwachting is dan ook dat er in de komende jaren meer nesten in Nederland gevonden gaan worden.
INVACOST-project
Tot grote schade heeft Aziatische hoornaar in Nederland nog niet geleid, maar elders in Europa maakt men zich wel zorgen. In een recente studie hebben Franse wetenschappers onder leiding van professor Franck Courchamp aan de Université Paris-Saclay en het Centre National de la Recherche Scientifique (CNRS) geprobeerd de eerste geschatte bestrijdingskosten van deze exotische wespeninvasie te evalueren. Met steun van het INVACOST-project (Invasive Insects and Their Cost Following Climate Change) werden hun bevindingen gepubliceerd in het open-source tijdschrift NeoBiota. Uit de berekeningen blijkt dat de jaarlijkse kosten voor de uitroeiing momenteel geraamd worden op 11,9 miljoen euro voor Frankrijk, 9 miljoen euro voor Italië en 8,6 miljoen euro voor het Verenigd Koninkrijk.
Sinds de invasie in Frankrijk in 2004 heeft de Aziatische hoornaar zich snel verspreid, waardoor het grootste deel van Frankrijk met een snelheid van ongeveer 60-80 km per jaar is gekoloniseerd en ook andere Europese landen zijn binnengedrongen. In 2009 waren er al duizenden nesten in de buurt van Bordeaux en omliggende departementen. Eind 2015 waren ze over heel Frankrijk verspreid. Spanje in 2010, Portugal en België in 2011, Italië in 2012, Duitsland in 2014, het Verenigd Koninkrijk in 2016 en in 2017 in ons land. In het tijdschrift Evolutionary Systematics publiceerde de Duitse onderzoeker Martin Hussemann van het Centrum für Naturkunde (Universiteit van Hamburg) de meest noordelijke vangst van de Aziatische hoorn in Hamburg in september 2019.
Deze gegevens tonen aan dat de Aziatische hoornaar zich elk jaar sneller en sneller over heel Europa verspreidt, zelfs in klimatologisch minder gunstige regio's. De snelle invasie van de soort wordt niet noodzakelijkerwijs veroorzaakt door een door de mens veroorzaakte verspreiding, de soort kan zich op eigen kracht snel verspreiden.
Behoorlijke schade bijenteelt
Binnen zijn inheemse en invasieve verspreidingsgebied is Vespa velutina nigrithorax een roofdier van de honingbijen. Hij wordt gezien als een grote bedreiging voor de honingbij. Bijen herkennen namelijk de Aziatische hoornaar niet als een vijand, in tegenstelling tot de Europese hoornaar. Voor de Aziaat is het daardoor eenvoudig om de bijen te omsingelen en te doden. De roofinsect kan hierdoor de bijenteelt behoorlijke schade toebrengen. Maar bijen zijn niet zijn enige prooi. Door zijn rooftochten op andere wilde insecten heeft de Aziatische hoornaar ook een negatieve invloed op de ecosystemen in het algemeen en draagt hij bij aan de wereldwijde achteruitgang van bestuiving en de honingproductie. Bovendien vormt de Aziatische hoornaar, doordat hij zijn nesten in stedelijke gebieden maakt en bekend staat om zijn agressieve gedrag, een potentiële bedreiging voor menselijke activiteiten.
De steek van een Aziatische Vespa is echter vergelijkbaar met die van gewone wesp (Vespula vulgaris) of Europese hoornaar/paardenwesp (Vespa crabro). Het is volgens EIS Nederland pijnlijk, maar niet levensbedreigend. Dat geldt echter niet voor mensen die allergisch zijn voor wespensteken. Ze lopen een groot risico, maar deze is niet groter dan bij andere wespen. Wie op gevoelige lichaamsdelen meerdere steken tegelijk krijgt, kan ook een gevaarlijk lopen. Er is evenwel slechts één melding geweest van een persoon in Frankrijk met langdurige gezondheidsklachten. Hij werd twaalf keer in zijn hoofd gestoken, omdat hij zonder beschermende kleding een nest wilde vernietigen. De Aziatische hoornaar mag een agressief gedrag vertonen, dat doet de roofinsect alleen als hij geprovoceerd wordt. Het is daarom de naam monsterwesp of killerwasp niet eens waardig; althans niet voor de mens.
Vernietigingskosten
Momenteel wordt de invasie van de exotische hoornaar voornamelijk bestreden door middel van het vernietigen van nest en het vangen van aas, maar geen van deze methoden is voldoende om tot volledige uitroeiing te komen. Opsporing wordt onder meer uitgevoerd door drones met infrarood cameras, maar vaak worden de nesten door burgers gevonden en gemeld. Om de invasie verder onder controle te krijgen, moesten de economische kosten worden geëvalueerd om te kijken hoe effectief de bestrijding is en hoeveel geld er nodig is om de insect uit te roeien. Deze kosten zijn onderverdeeld in drie categorieën: preventie van de invasie, bestrijding van de invasie en schade veroorzaakt door de invasie.De grootste kostenpost blijkt vooral de destructie van de nesten te zijn. Om de potentiële bestrijdingskosten vast te stellen, heeft het onderzoeksteam informatie van specialistische destructiebedrijven in de drie landen geanalyseerd en deze vervolgens via een model van potentiele distributie ruimtelijk geëxtrapoleerd.
Hieruit bleek dat in 2006, slechts twee jaar nadat de Vespa velutina voor het eerst in Frankrijk werd waargenomen en al drie departementen waren binnengevallen, de vernietigingskosten van de nesten door de onderzoekers werden geraamd op 408.000 euro. Sindsdien zijn de geschatte kosten met 450.000 euro per jaar gestegen, aangezien de roofzuchtige insect zich steeds verder verspreidt en nieuwe departementen binnendringt. In totaal hebben de onderzoekers de kosten tussen 2006 en 2015 op 23 miljoen euro geschat. Als deze trend kan worden geëxtrapoleerd naar de komende jaren dit wil zeggen als de hoornaar zich in een vergelijkbaar tempo blijft verspreiden - is de verwachting van Courchamp dat
de jaarlijkse kosten van de nestvernietiging 11,9 miljoen euro zullen bedragen. In Japan en Zuid-Korea, waar de hoornaarsoort ook al is waargenomen, worden de totale jaarlijkse kosten geschat op respectievelijk 19,5 miljoen en 11,9 miljoen euro. Dat is nog steeds kleingeld gezien de totale kosten en schade van exoten wereldwijd. Deze wordt zeer conservatief geschat op bijna 70 miljard euro.
Bestrijding schiet tekort
Tot nu toe is nestvernietiging de meest effectieve manier om deze invasieve exoot te bestrijden, maar het is niet voldoende. Er wordt namelijk slechts 30 tot 40 procent van de ontdekte nesten elk jaar in Frankrijk vernietigd. Bovendien zijn deze vernietigde nesten niet het gevolg van een gecontroleerde strategie, maar zijn het alleen de nesten waarvan is vastgesteld dat ze bijzonder schadelijk kunnen zijn voor de activiteiten van de mens of de bijenteelt. De onderzoekers wijzen erop dat dit niet voldoende is.
Tot slot roepen ze op tot actievere maatregelen en meer onderzoek in verband met de invasie van Vespa velutina nigrithorax. Het huidige onderzoek laat nu de eerste schattingen van de economische kosten zien als gevolg van de Aziatische hoornaar, maar er moeten zeker meer acties worden ondernomen om deze schadelijke invasieve soort aan te pakken, omdat het één van de grootste bedreigingen voor de biodiversiteit en het functioneren van het ecosysteem is.
Een mening over dit artikel? Reageer op onze Twitter, Facebook, Instagram of LinkedIn. Een opinieartikel is ook van harte welkom. Mail dan even met de redactie (redactie@vork.org). Geïnteresseerd in de andere artikelen van VORK? Word abonnee, vraag een gratis proefnummer aan en schrijf je in voor de tweewekelijkse Vork-nieuwsbrief. Student? Wellicht is het speciale studentenabonnement dan iets voor jou.
Tekst:Reinout Burgers Beeld: Wikimedia,Evolutionary Systematics