Hoog zoutgehalte verzwakt strijdbaarheid immuunsysteem

Na decennia van voorlichting weet inmiddels iedere Nederlander dat teveel zout slecht is voor je bloeddruk, maar dat blijkt niet het enige nadeel te zijn van een dieet met een hoog zoutgehalte. Duitse onderzoekers van het Universitair Ziekenhuis Bonn zeggen nu dat na meer dan twee fastfoodmaaltijden ofwel meer dan zes gram zout per dag de kans op bacteriële infecties toeneemt. De resultaten zijn gepubliceerd in het tijdschrift Science Translational Medicine. Wie zijn immuunsysteem en dus gezondheid wil verbeteren, zal dus de korrels zout op het bord moeten tellen.

Muizen die een hoog zoutgehalte toegediend kregen, bleken te lijden aan veel ernstigere bacteriële infecties. Menselijke vrijwilligers die zes gram extra zout per dag consumeerden, vertoonden ook uitgesproken immuundeficiënties. We hebben nu voor het eerst kunnen bewijzen dat een overmatige zoutinname ook een belangrijke arm van het immuunsysteem aanzienlijk verzwakt", verklaart Prof. Dr. Christian Kurts van het Instituut voor Experimentele Immunologie van de Universiteit van Bonn.

Niet meer dan vijf gram zout

Volgens de aanbevelingen van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) moeten volwassenen niet meer dan vijf gram per dag consumeren. Dat komt ongeveer overeen met een theelepel. In werkelijkheid overschrijden veel mensen deze limiet echter aanzienlijk, Zo blijkt uit cijfers van het Robert Koch Instituut dat in Duitsland mannen gemiddeld tien en vrouwen iets meer dan acht gram per dag consumeren; gemiddeld dus zon 9 gram. Dat is lager dan bijvoorbeeld in China, die volgens Statica.com zelfs 10,9 gram per dag opeten. Voor Nederland liggen deze consumptiecijfers op 9,9 gram per dag voor mannen en vrouwen op 7,5 gram per dag. Voor jongens ligt dat gemiddeld op 8,3 en voor meisjes op 6,8 gram per dag. Volgens het RIVM is 79 procent van het zout al aanwezig in gekochte voedingsmiddelen. De belangrijkste bronnen van zout zijn brood, vleesproducten en kaas. Fastfood en ultra-bewerkt voedsel bevatten veel smaakversterkers in de vorm van zout en mensen die last hebben van bacteriële infecties en slecht functionerende immuunsystemen moeten dus letten op de consumptie van dergelijke producten. Naar schatting een vijfde deel van het geconsumeerde zout wordt evenwel toegevoegd tijdens de bereiding van gerechten en aan tafel.

Positieve effecten zout

De cijfers geven aan dat mensen veel meer naar het zoutvaatje reiken dan goed voor hen is. Natriumchloride, de chemische naam ervan, verhoogt de bloeddruk en daardoor neemt het risico op een hartaanval of een beroerte toe en blijkt dus nu ook dat het immuunsysteem ondermijnd wordt. Deze bevinding is onverwacht, want sommige studies wijzen in de tegenovergestelde richting. Afgezien van het feit dat het lichaam zout nodig voor vitale functies heeft, zorgt een hoog zoutgehalte dat infecties met bepaalde huidparasieten bij proefdieren beduidend sneller genezen. Daarnaast worden macrofagen, dat zijn immuuncellen die lichaamsvreemde stoffen of parasieten aanvallen, eten en verteren, bijzonder actief in een zoute omgeving. Verschillende artsen concludeerden uit deze wetenschappelijke constateringen dat natriumchloride over het algemeen een immuunversterkend effect heeft.

Huid als zoutreservoir

Onze resultaten tonen evenwel aan dat deze generalisatie niet klopt", benadrukt Katarzyna Jobin, hoofdauteur van de studie. Daar zijn volgens haar twee redenen voor: Ten eerste houdt het lichaam de zoutconcentratie in het bloed en in de verschillende organen grotendeels constant. Anders zouden belangrijke biologische processen worden verstoord. De enige grote uitzondering is de huid. Die functioneert als een zoutreservoir van het lichaam. Daarom werkt de extra inname van natriumchloride bij sommige huidziekten zo goed.

Andere delen van het lichaam worden echter niet blootgesteld aan het extra zout dat met voedsel wordt verbruikt, zo stelt Jobin. In plaats daarvan wordt het gefilterd door de nieren en uitgescheiden in de urine. En dit is waar het tweede mechanisme in het spel komt. Jobin: De nieren hebben een natriumchloridesensor die de zoutuitscheidingsfunctie activeert. Als ongewenste bijwerking zorgt deze sensor er echter ook voor dat zogenaamde glucocorticoïden (bijnierschorshormonen die diverse lichamelijke reacties bij ontstekingen en infecties onderdrukken) zich in het lichaam ophopen. En deze remmen op hun beurt de functie van de granulocyten (witte bloedcel), het meest voorkomende type immuuncel in het bloed.

Hoger aantal ziekteverwekkers

Granulocyten zijn, net als macrofagen, aasetercellen. Ze vallen echter geen parasieten of lichaamsvreemde stoffen aan, maar vooral bacteriën. Als ze dit niet in voldoende mate doen, gaan infecties veel ernstiger gepaard. We hebben dit kunnen aantonen bij muizen met een listeria-infectie," legt wetenschapper Jobin verder uit. We hadden eerder een aantal van de muizen op een hoog zoutgehalte dieet gezet. In de milt en de lever van deze dieren telden we honderd tot duizend keer het aantal ziekteverwekkers." Listeria zijn bacteriën die bijvoorbeeld in besmet voedsel voorkomen en kunnen koorts, braken en sepsis veroorzaken. De verslechterde strijd tegen bacteriën kwam onder meer tot uiting bij urineweginfecties. Deze genazen veel langzamer bij laboratoriummuizen die een hoog zoutgehalte krijgen.

Menselijke proefpersonen

In het onderzoek bleken muizen dus een negatief effect op natriumchloride te vertonen, maar er werden ook mensen onderzocht en zout bleek tevens het menselijk immuunsysteem te verslechteren. We onderzochten vrijwilligers, die naast hun dagelijkse inname via voedsel, zes gram zout consumeerden," zegt professor Christiaan Kurts op de website van de Universiteit van Bonn. Dit is ongeveer de hoeveelheid die in twee fastfoodmaaltijden zit, namelijk twee hamburgers en twee porties frites." Na een week namen de wetenschappers bloed af van de proefpersonen en onderzochten de granulocyten. De immuuncellen kregen veel sterker te maken met bacteriën, nadat de proefpersonen waren begonnen met het eten van een hoog zoutgehalte.

Bij menselijke vrijwilligers resulteerde de overmatige zoutinname ook in een verhoogd glucocorticoïdengehalte. Dat dit het immuunsysteem remt, is volgens Kurtz niet verwonderlijk: De bekendste glucocorticoïde, cortisone, wordt traditioneel gebruikt om ontstekingen te onderdrukken. Alleen door onderzoek in een heel organisme konden we de complexe controlecircuits blootleggen die leiden van zoutinname tot deze immunodeficiëntie. Kurtz benadrukt dat het onderzoek de beperkingen van experimenten met alleen celculturen illustreert en dat proeven met dieren en proefpersonen soms noodzakelijk zijn om daadwerkelijk te ontdekken hoe bepaalde stoffen in het menselijk lichaam functioneren.

Een mening over dit artikel? Reageer op onze Twitter, Facebook, Instagram of LinkedIn. Een opinieartikel is ook van harte welkom. Mail dan even met de redactie (redactie@vork.org). Geïnteresseerd in de andere artikelen van VORK? Word abonnee, vraag een gratis proefnummer aan en schrijf je in voor de tweewekelijkse Vork-nieuwsbrief. Student? Wellicht is het speciale studentenabonnement dan iets voor jou.

Tekst: Reinout Burgers Beeld: Pixabay