Colataks werkt twee kanten op

Onderzoek in het Verenigd Koninkrijk laat zien dat een belasting op frisdranken, waar suiker aan is toegevoegd, twee kanten op lijkt te werken. Consumenten kopen minder suikerhoudende frisdranken en fabrikanten verlagen het suikergehalte in hun product. Aanpassen van de samenstelling heeft het meeste effect (73 procent) op de suikerconsumptie door frisdrank. Ook andere maatregelen zorgen ervoor dat er minder suiker via frisdrank over de toonbank gaat, blijkt uit Chileens onderzoek.

In april 2018 heeft de Britse regering een belasting ingevoerd op suikerhoudende frisdranken, de Soft Drinks Industry Levy. Voor frisdranken met een suikergehalte tussen de 5 en 8 gram bedraagt de belasting 20 (euro)cent per liter; boven de 8 gram is dat 29 cent. Ter vergelijking: de Nederlandse verbruiksbelasting op frisdranken, die in 1993 is ingevoerd bedraagt 8 cent per liter.

Etiketten turven

In de periode voor en kort na de invoering, tussen september 2015 en februari 2019 hebben onderzoekers van de Oxford Universiteit op 85 tijdstippen gekeken naar het aanbod van frisdranken in supermarkten. Uit de ruim 200.000 waarnemingen van merk en samenstelling bleek dat het aandeel frisdrank, dat meer dan 5 gram suiker per liter bevatte, in drie jaar daalde met 33,8 procent, van bijna de helft (49 procent) naar 15 procent. De prijs steeg gemiddeld met 7 cent per liter, waaruit je zou kunnen afleiden dat de producent twee derde van de belasting voor zijn rekening heeft genomen.

Andere samenstelling

Door gegevens over de samenstelling (suikergehalte) van frisdranken te koppelen aan verkoopgegevens kon Lauren Bandy, eveneens van de universiteit Oxford, berekenen dat de totale hoeveelheid suiker in verkochte frisdrank met bijna 30 procent afnam, ondanks het feit dat de totale verkoop van frisdranken gedurende die drie jaar juist is toegenomen.

Een deel van de winst zit hem in de veranderde samenstelling. Acht van de tien grootste producenten verlaagden het suikergehalte in hun aanbod met gemiddeld 15 procent. De twee grootste, Coca-Cola en Britvic deden dat met respectievelijk 17 en 26 procent. Hun flagships, de klassieke Coca Cola en Pepsi, bleven echter onveranderd. Innocent (smoothies) en Red Bull deden niets aan de samenstelling. Omdat ze in die periode meer frisdrank verkochten, nam de door hen verkochte hoeveelheid suiker toe.

Aanpassing koopgedrag

Als we kijken naar de totale hoeveelheid suiker, die via frisdrank over de toonbank ging, dan is de daling tussen 2015 en 2018 voor 73 procent te danken aan veranderde samenstelling van frisdrank en voor 27 procent aan verandering in het koopgedrag. Meer mensen kopen vaker frisdrank met weinig of geen suiker. In een persbericht van het Nuffield Department of Population Health van de universiteit Oxford zegt Lauren Bandy dat het koopgedrag waarschijnlijk is beïnvloed door het feit dat de belasting op frisdrank, in combinatie met voorlichting mensen meer bewust heeft gemaakt van de nadelen van suikerhoudende frisdranken. Omdat het een observationele studie is, kan ze dat oorzakelijk verband echter niet hard maken.

Drankverpakkingen

Een vergelijkbare gedragsverandering deed zich voor bij Chileense consumenten. Daar ging het niet om een belasting op frisdrank, maar om een hele serie overheidsmaatregelen om de consumptie van ongezonde dranken en voedingsmiddelen te ontmoedigen. In dit Zuid-Amerikaanse land werd in 2016 de wet op voedseletikettering en reclame van kracht. Deze wet bepaalt dat er een verplichte waarschuwing op de voorkant van de verpakking moet komen, dat kindgerichte marketing moet worden beperkt en dat de verkoop op scholen wordt verboden van dranken en voedingsmiddelen die meer dan de aanbevolen hoeveelheden suiker, zout en verzadigde vetzuren bevatten.

Wetgeving heeft effect

Volgens onderzoeker Camila Corvalan van de Universiteit van Chili heeft de wet effect gehad, althans op de aankoop van dranken. Van een kleine 2400 huishoudens werden lege drankverpakkingen ingezameld en bekeken. Daaruit bleek dat de aankoop van dranken, die meer dan de gewenste hoeveelheden suiker, zout of calorieën bevatten, tussen 2015 en 2017 daalde met 23,7 procent ofwel 22,8 milliliter per persoon per dag. De hoeveelheid calorieën daalde met 11,9 kcal per dag.

Opmerkelijk is dat er geen verschil is tussen mensen met een hogere en een lagere opleiding als het gaat om absolute hoeveelheden. In percentage is er wel verschil, maar dat komt omdat mensen met een hogere opleiding sowieso al minder suiker- , zout- en caloriehoudende drankjes dronken. Dat een heffing op suikerhoudende frisdranken leidt tot een tweedeling in de samenleving, lijkt hiermee onwaarschijnlijk.

Een mening over dit artikel? Reageer op onze Twitter, Facebook, Instagram of LinkedIn. Een opinieartikel is ook van harte welkom. Mail dan even met de redactie (redactie@vork.org). Geïnteresseerd in de andere artikelen van VORK? Word abonnee, vraag een gratis proefnummer aan en schrijf je in voor de tweewekelijkse Vork-nieuwsbrief. Student? Wellicht is het speciale studentenabonnement dan iets voor jou.

Tekst: Joost van Kasteren Beeld: Pixabay