Erst kommt das Fressen
Komend jaar herdenken we dat het 75 jaar geleden is dat Nederland werd bevrijd. Kort na de bevrijding trad Sicco Mansholt in juni 1945 aan als minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening. Op dat moment dat er nog voor een week voedsel beschikbaar was. Door slim in te kopen en een strakke voedseldistributie slaagde de jonge minister erin om de voedselvoorziening op gang te houden.
In de daaropvolgende jaren zette hij - geïnspireerd door de vooroorlogse New Deal van de Amerikaanse president Roosevelt - de koers uit. Eerst voor Nederland, later voor het Europa van de zes leden van de EEG, de voorganger van de EU. De twee belangrijkste doelstellingen van zijn beleid waren dat de burger altijd over voldoende en betaalbaar voedsel kan beschikken en dat de boer een redelijk inkomen moet kunnen verdienen. Het realiseren van die doelstellingen, wist Mansholt, kun je niet aan het vrije spel der maatschappelijke krachten overlaten, maar vraagt om een zekere mate van marktordening.
Meest duurzaam
In onze tijd zijn er nog een paar doelstellingen bij gekomen. Zo mag de voedselproductie niet of zo min mogelijk ten koste gaan van natuur en biodiversiteit en moet de landbouw zich omvormen van source tot sink van broeikasgassen. Ondanks suggesties van het tegendeel op het Malieveld en elders, pakken boeren en andere schakels in de voedselketen die uitdagingen voortvarend op. Een recente analyse, gepubliceerd in het vooraanstaande wetenschappelijke tijdschrift Nature laat zien dat Nederland in de Top 5 staat van de meest duurzame voedselsystemen in de wereld.
Het kan nog altijd beter. Zo moet de benutting van stikstof verder omhoog door meer aandacht voor het bodemleven en precisiebemesting. Ook kan er nog meer nadruk worden gelegd op het bevorderen van de gezondheid van het gewas dan op het bestrijden van ziekten en plagen. Het goede nieuws is dat daar hard aan wordt getrokken. Als je wat verder kijkt dan de trekkers op het Malieveld, dan zie je dat boeren en onderzoekers hard bezig zijn om het Nederlandse voedselsysteem nog verder te verduurzamen.
Beleidsverlamming
Die inspanningen contrasteren nogal met het beeld dat de kletsende klasse steeds weer neerzet van het boerenbedrijf in Nederland als een vervuilende, mens- en dieronwaardige bedrijfstak die in diepe crisis zou verkeren. Het ergste is nog dat dat crisisdenken zijn weerslag heeft op het beleid.
In Nederland vertaalt zich dat in vage beleidsnoties als kringloop- dan wel natuurinclusief boeren. Op Europees niveau laat de EU-commissaris voor klimaat- en milieubeleid Frans Timmermans zich laatdunkend uit over het Europese voedselsysteem, dat niet meer van deze tijd zou zijn. Het is wachten op zijn Farm-to-Fork strategie om te zien wat hij daadwerkelijk beoogt, maar wat hij tot nu toe heeft losgelaten over zijn Green Deal om de economie te vergroenen, stemt niet optimistisch.
Dat is erg jammer, want het landbouwbeleid is toe aan een grondige herziening. Een herziening die verder gaat dan zorgen over natuur en milieu, maar die zich richt op wat Mansholt zag als de essentie van het Nederlandse en later Europese landbouwbeleid: voldoende en betaalbaar voedsel voor iedereen en een redelijk inkomen voor de boer.
In tijden van klimaatverandering en stagnerende handelsstromen is voedselzekerheid voor iedereen echter niet meer vanzelfsprekend. Mocht het inderdaad zover komen dat die zekerheid op losse schroeven komt te staan, dan zullen ook de zorgen over natuur, milieu en biodiversiteit snel verdampen. Met een variant op Bertold Brecht zou je immers kunnen zeggen: Erst kommt dass Fressen, dann kommt die Umwelt.
Marktordening
Om een echte crisis van het voedselsysteem voor te blijven, moeten we afscheid nemen van de illusie van een vrije markt voor landbouwproducten, schreven Niek Koning en Joop de Koeijer in het eerste nummer van Vork in 2019. De hectaretoeslagen belonen vooral het eigendom van grond, niet een duurzame voedselketen. Wat we nodig hebben is een actieve marktordening, inclusief quota en stabiliserende voorraden, met prijzen die boeren in staat stellen om te investeren in voedselzekerheid met zo min mogelijk effect op milieu en natuur.
Voor hun voedselbeleid kunnen Carola Schouten en Frans Timmermans dan ook beter te rade gaan bij Mansholt en zijn voorganger Roosevelt, of bij presidentskandidaat Elizabeth Warren met haar New Farm Economy dan bij hun vrienden die meer heil zien in een lokaal, ambachtelijke, biologisch en natuurinclusief voedselsysteem. Want als we kijken naar wat er allemaal aan de hand is in de wereld zijn we kwetsbaarder dan we ons willen realiseren, zoals LTO-lobbyist en akkerbouwer Iris Bouwers eerder constateerde in Vork.
In een eerdere versie van deze post was sprake van inkomenstoeslagen. Bedoeld waren hectaretoeslagen.
Een mening over dit artikel? Reageer op onze Twitter, Facebook, Instagram of LinkedIn. Een opinieartikel is ook van harte welkom. Mail dan even met de redactie (redactie@vork.org). Geïnteresseerd in de andere artikelen van VORK? Word abonnee, vraag een gratis proefnummer aan en schrijf je in voor de tweewekelijkse Vork-nieuwsbrief. Student? Wellicht is het speciale studentenabonnement dan iets voor jou.
Tekst: Joost van Kasteren Beeld: Nederlands Instituut voor Militaire Historie.