Fotoserie: Natuurinclusief pesticiden spuiten

De grootschalige landbouw ligt onder vuur. Het systeem wordt in het publieke debat een-op-een gekoppeld aan de afname van het aantal insecten, gevaarlijke pesticiden en de negatieve effecten van globalisering. Kringlooplandbouw en een natuurinclusieve bedrijfsvoering kunnen daarentegen op sympathie rekenen, ook in de politiek. De vraag is alleen: wat betekenen deze begrippen precies? Vork-redacteuren Ellen Mangnus en Stijn van Gils maakten een jaar geleden een telefonisch rondje over het Binnenhof. Wat dachten de Kamerleden toen? In ieder geval klonk het verhaal van D66-er Tjeerd de Groot een jaar geleden aanzienlijk genuanceerder dan zijn huidige krimp-te-veestapel phatos.

Dit artikel komt uit de tweede editie van VORK 2018. Wilt u VORK niet missen? Word dan vandaag nog abonnee of vraag een gratis proefnummer aan. Student? Vraag dan het speciale studentenabonnement aan.

Het zijn hoopvolle begrippen in tijden waarin de landbouw onder vuur ligt. Voor wie zich zorgen maakt over insectensterfte door de landbouw klinkt een natuurinclusief alternatief aanlokkelijk. Ook kringlooplandbouw kan, als onderdeel van het verlaten van een lineaire economie vol afval, op sympathie rekenen. In Den Haag is het enthousiasme over de begrippen groot. Maar de begrippen zijn ook een beetje vaag. Elk landbouwsysteem heeft immers iets van natuur in zich en met het injecteren van drijfmest niet door iedereen gezien als heel milieuvriendelijk wordt ook een stukje van de landbouwkringloop gesloten.

Carola Schouten, minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, komt deze zomer met haar visie op de begrippen. Tot die tijd wil Helma Lodders van regeringspartij VVD haar mening erover nog even niet geven, laat haar persoonlijk medewerker weten. Sowieso lijken de begrippen natuurinclusief en kringloop meer door links dan rechts geclaimd. Rechtse partijen noemen ze in elk geval minder vaak in het verkiezingsprogramma.

Geen pesticiden meer

Rik Grashoff, van oppositiepartij GroenLinks, wil wel graag aan de telefoon komen. Hij noemt kringlooplandbouw en natuurinclusieve landbouw prachtige begrippen die slecht zijn gedefinieerd. Dat betekent volgens hem dat iedereen er snel mee weg kan lopen. Dat is iets waar ik altijd voor wil waken. Als je zulke begrippen introduceert en ze zijn niet goed gedefinieerd, dan geeft dat de mogelijkheid tot windowdressing zonder iets wezenlijks te veranderen. En dát is wel nodig. Er is pas geleden weer een nieuw onderzoek uitgekomen van Natuurmonumenten over de insectensterfte; het bevestigde eerder onderzoek uit Duitsland. Het probleem is de manier waarop wij landbouw bedrijven. We hebben in Nederland maar weinig boeren, maar die beheren wel 55 procent van het totale landoppervlak. En die 55 procent beheren we op een manier die ronduit funest is voor de biodiversiteit. Ronduit funest.

Grashoff ziet de oplossing in kringlooplandbouw. Een snoeiharde, bondige definitie daarvan is volgens hem gemakkelijk te geven: alle kringlopen in de landbouw sluiten. Daar zijn we nog bij lange na niet. Dan heb je het over mineralenkringlopen van vooral stikstof en fosfaat. Probeer die maar eens voor 100 procent te sluiten. Dat betekent geen kunstmest meer gebruiken. Helemaal niets. Ook de CO2-kringloop moet in dit begrip gesloten worden. Dus volledig klimaatneutraal. Gewasbeschermingsmiddelen passen er ook niet in. Die zijn per definitie niet kringloop. Dat komt alleen het milieu in en gaat er niet meer uit. Je wint ze niet terug om ze te kunnen hergebruiken. Ik bedoel, als je glyfosaat spuit op je land, spoelt dat uit naar het grondwater, je komt er nooit meer bij.

Nederland als één gemengd bedrijf

Voor Tjeerd de Groot, Kamerlid voor D66, komt daar nog een element bij: grondstoffen moeten ook efficiënt gebruikt worden. Met graan dat aan kippen wordt gevoerd, gebeurt dat in zijn optiek niet, omdat graan ook door mensen gegeten kan worden. Voer voor dieren moet zoveel mogelijk van reststromen komen. Dat zie je in de praktijk ook al wel gebeuren. Neem bijvoorbeeld het Kipster-ei bij Lidl, die kippen eten enkel reststromen.

Maar kringlooplandbouw is niet alleen voer, gaat De Groot verder. Je besteedt ook veel meer aandacht aan de bodem. De bodem is natuurlijk een uitstekende opslagruimte voor organisch materiaal en dus CO2. Als je slim omgaat met de bodem, kun je daar dus veel klimaatdoelstellingen mee halen. En vervolgens ga je kijken naar de gewassen; als je een gezonde bodem hebt, krijg je ook gezondere gewassen waar je weer minder bestrijdingsmiddelen voor nodig hebt. Wat daarbij ook een rol speelt, is dat de gewaskwaliteit, als je kijkt naar sporenelementen en micronutriënten; daar is in vergelijking met 50 jaar geleden nog maar een kwart van over.

De Groot ziet bij kringlooplandbouw Nederland als één groot gemengd landbouwbedrijf, waarin kringlopen gesloten worden. Rik Grashoff is er nog niet uit op welke schaal de kringloop gesloten moet worden. Mondiaal is wat hem betreft veel te groot, maar de kringloop sluiten op het niveau van een individueel bedrijf gaat hem ook te ver. Uiteindelijk komt Grashoff op een niveau dat daartussenin zit. Als wij exporteren naar Duitsland, dan exporteren wij vlees, maar mest is dan achtergebleven. Wil je dat weer corrigeren, dan zou je kunnen zeggen dat die mest weer terecht moet komen op de plaats waar het voer vandaan kwam. Dat zie ik wel als haalbaar op schaal van Europa of delen van Europa.

Natuurinclusief pesticiden spuiten

Natuurinclusieve landbouw is volgens Grashoff een vorm van kringlooplandbouw die een stap verder gaat dan kringlooplandbouw; ook het beheer van natuur expliciet is er in opgenomen. Je laat gras zoveel mogelijk met rust, vult De Groot aan. Dat gras kan heel diep wortelen. Je krijgt een cyclus die goed is voor de koe, maar ook voor de natuur. Met name in de melkveehouderij is dat een heel perspectiefrijk concept. Grashoff en De Groot hopen dat kringlooplandbouw en natuurinclusieve landbouw in dit kabinet een stap verder komen.

Ook Jaco Geurts, Tweede Kamerlid voor het CDA, ziet in beide een zonnige toekomst, laat hij via e-mail weten. Hij ziet de begrippen als een kans voor verdere bewustwording en oog hebben voor het goede wat binnen de agrarische sector al gebeurd is. Zijn definitie van kringlooplandbouw is veel minder rigide dan die van Grashoff. Bij kringlooplandbouw denk ik als eerste aan het benutten van reststromen uit voedingsmiddelen. Deze reststromen worden indirect weer geschikt voor menselijke consumptie. Zo voorkomen we met elkaar dat er voedsel weggegooid moet worden. In de landbouw worden al veel reststromen gebruikt van de voedingsmiddelensector, zoals bierbostel. Daardoor is er sprake van een kringloop in combinatie met de veehouderij. Als we de komende jaren de kringlooplandbouw verder vorm geven, zal er nog meer gebruik gemaakt gaan worden van reststromen. Daarbij ontwikkelen we ook nieuwe eiwitbronnen, zoals gefermenteerd bietenblad, insecten of zeewier. Die eiwitten kunnen we steeds meer van dichtbij halen.

Natuurinclusief betekent voor hem rekening houdend met natuur. Daarbij verschilt het per sector welke mogelijkheden er zijn. In de ene teelt zal dit verdere vermindering in het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen zijn. In de akkerbouw misschien bloemranden en weer op een andere plek het onderhoud van heggen. Gewasbeschermingsmiddelen en natuurinclusief boeren kunnen wat hem betreft dus samen, iets wat voor Grashoff ondenkbaar zou zijn.

Kruidenrijke slootranden in het laagveen.

Lastig terug te verdienen

Volgens Geurts is het voor veel producten niet rendabel je volledig op natuurinclusief te storten. Bij sommige producten lukt het volgens hem nog wel, zoals biologische producten en sommige soorten kaas. Maar voor producten die moeilijk te onderscheiden zijn op de wereldmarkt, zoals granen of suikerbieten, is het heel lastig om de milieu-inspanningen terug te verdienen. Daar is volgens hem de ruimte kleiner, maar moet Nederland vanwege de grote efficiëntie wel een rol blijven spelen. Bijvoorbeeld in de tuinbouw zien we hoe Nederland op een kleine ruimte, met oog voor milieu, efficiënt en gebruikmakend van zijn uitstekende logistieke netwerk van dit land, concurrerend kan zijn.

D66er De Groot is het op dit vlak volledig oneens met zijn coalitiepartner van het CDA. Dat is typisch oud denken. In de eerste plaats heeft ieder land te maken met het akkoord van Parijs. Die geldt ook voor de landbouw. De inschatting is dat de klimaatdoelen met kringlooplandbouw veel gemakkelijker te halen zijn.

Ook economisch is een overstap volgens hem slimmer. We kunnen met intensivering nog een paar procenten halen, maar we gaan er de oorlog niet mee winnen. Het moet anders. Nederland is een van de duurste landen om voedsel te produceren. Een hectare is al gauw twee keer zo duur als in Duitsland. Je zult je dus hoe dan ook moeten onderscheiden met andere producten en andere productiemethoden. Dat lukt volgens hem eerder met natuurinclusief denken dan met verder intensiveren. Als je Schiphol binnenkomt vanuit China zie je een plaatje van een groot Nederlands zuivelbedrijf. Van een boer die in een weiland staat met oud-Hollands gras en koeien in de wei. Dat plaatje zetten ze er niet voor niets, dat is kennelijk geld waard in China.

Weidevogels als de ooievaar passen binnen natuurinclusieve landbouw.

Hypotheekrenteaftrek

Volgens Grashoff gaat het te traag met een transitie naar kringloop- en natuurinclusieve landbouw. Het is niet zo dat dit kabinet alleen maar de slechte kant op wil, het gaat ijselijk traag. Politici laten zich te veel beïnvloeden door de landbouwlobby en ze hebben de neiging om de kool en de geit te sparen. Hij maakt daarbij de vergelijking met het afschaffen van de hypotheekrenteaftrek. Iedereen wist dat er iets moest veranderen, maar niemand durfde in te grijpen. Precies hetzelfde gebeurt volgens hem nu in de veehouderij. Maar je kunt niet zeggen: Ik wil wel naar een duurzame landbouw, maar tegelijkertijd wil ik die intensieve veehouderij de hand boven het hoofd houden. Dat kan niet, want die zal flink hervormd moeten worden.

De Groot, wiens partij tegen de inkrimping van de veestapel stemde, is het daar volslagen mee oneens. Kijk, wij gaan niet mee met moties die alleen maar iets roepen. Om zomaar te gaan roepen: De veestapel moet kleiner, wat gaat dat dan opleveren? Behalve een hele hoop weerstand bij degenen die het aangaat. Het klinkt sympathiek, maar het schiet zijn doel voorbij. Ik zou het zelfs zo willen zeggen dat de partijen die met dat soort moties komen de indruk wekken dat ze de zaak helemaal niet willen oplossen.

Hij vervolgt: Ik ben de Kamer in gegaan omdat ik zag dat het debat rondom voedsel vastzat. Tussen de ene kant die roept: minder dieren. En de andere kant die schreeuwt: wij hebben de beste boeren. De ene kant benadrukt alle problemen, die hebben gelijk. De andere kant benadrukt het gegeven dat wij de beste boeren hebben, die hebben ook gelijk. Daarom ben ik met dat idee van die kringlooplandbouw gekomen. Dat is zowel goed voor de boeren als voor de aarde.

Een mening over dit artikel? Reageer op onze Twitter, Facebook, Instagram of LinkedIn. Een opinieartikel is ook van harte welkom. Mail dan even met de redactie (redactie@vork.org). Geïnteresseerd in de andere artikelen van VORK? Word abonnee, vraag een gratis proefnummer aan en schrijf je in voor de tweewekelijkse Vork-nieuwsbrief. Student? Wellicht is het speciale studentenabonnement dan iets voor jou.

Tekst: Ellen Mangus en Stijn van Gils Beeld: Ellen Meinen, Susan Rexwinkel en Ruth van Schriek