Fotoserie: Hangry, ik ben mezelf niet!
Dit artikel komt uit de vierde editie van VORK 2018. Wilt u VORK niet missen? Word dan vandaag nog abonnee of vraag een gratis proefnummer aan. Student? Vraag dan het speciale studentenabonnement aan.
Hanger is een overlevingsmechanisme. Wie honger heeft, zich bescheiden opstelt en iedereen voor laat gaan, komt nooit aan de beurt, pakt in schaarse tijden overal naast en legt uiteindelijk het loodje. Beschaving is in dit soort gevallen een slechte raadgever. Het is beter om terug te vallen op de reactie van het eigen organisme: afnemende concentratie, moeite met helder denken, chagrijn en prikkelbaarheid die kan uitmonden in agressief gedrag om te pakken wat er te pakken valt.
Agressie in combinatie met een lege maag heeft te maken met een te laag glucosegehalte en de reactie daarop van brein en lichaam. Als de glucosewaarde in het bloed dramatisch daalt, is dat een levensbedreigend signaal. De hersenen zenden signalen uit naar organen in het lichaam die vervolgens hormonen vrijmaken om de glucosebalans te herstellen.
Het gaat om glucagon, adrenaline en cortisol. Die laatste twee zijn ook stresshormonen. Adrenaline zorgt voor de fight or flight-reactie die kenmerkend is voor mens en dier in zeer stressvolle situaties. Raakt de brandstofvoorraad op dan maakt het brein bovendien neuropeptides aan. Dat zijn kleine signaaleiwitten die het hongergevoel triggeren, maar die ook kunnen aanzetten tot boosheid, irritatie of impulsief gedrag. Mensen met een hoog gehalte neuropeptide Y in hun hersenvocht neigen naar een hoge mate van impulsieve agressie.
Ongeloofwaardig
Alles bij elkaar genomen is de kans groot dat de hangry man of vrouw zich niet per se sociaal wenselijk gedraagt en een korter lontje dan gebruikelijk heeft. Gelukkig zorgen hogere hersenfuncties ervoor dat hangry personen in een werksituatie niet acuut alle decorum verliezen en collegas te lijf gaan of hun baas de huid vol schelden. Neemt niet weg dat hangergedrag in werksituaties soms ongemerkt effect lijkt te hebben op derden. Zo zouden rechters bij het behandelen van rechtszaken, minder vaak een gunstige uitspraak doen naarmate de lunchtijd nadert.
Althans, dat is de uitkomst van onderzoek van Princeton University uit 2011. De onderzoekers zagen het aantal gunstige uitspraken dalen van 65 procent in de vroege ochtend tot bijna 0 procent vlak voor de eetpauze. Nadat de rechters zich te goed hadden gedaan aan de lunch steeg het percentage gunstige uitspraken weer tot 65 procent.
Het is een veel bekritiseerd onderzoek. Psycholoog Daniël Lakens van de Technische Universiteit Eindhoven noemt in de Nautilis Newsletter van juli 2017 de bevindingen ongeloofwaardig: 'Als honger op onze mentale reserves een effect heeft van déze omvang, dan zou onze maatschappij elke dag om ongeveer 11.45 uur ontaarden in een kleine chaos.'
Het zou volgens Lakens betekenen dat onderwijzers rond die tijd zouden moeten stoppen met lesgeven, chirurgen met opereren en dat autorijden, vóór de lunch, verboden zou worden. Wetenschapsjournalist Simon Oxenham toont zich in zijn column Brainscanner van januari 2017 al even sceptisch over dit onderzoek, maar stelt ook vast dat het de aanbeveling verdient geen belangrijke besluiten te nemen op een nuchtere maag.
Voodoopop
Houden hangry personen op het werk vooralsnog hun fatsoen, thuis lijken ze hun woede, irritatie en agressie de vrije loop te laten. Hanger heeft vooral een nadelige impact op partnerrelaties. Het zijn huisgenoten, dus familie en dierbaren, die er onder te lijden hebben. Volgens onderzoek uit 2014 van The Ohio State University, waarbij ook de Vrije Universiteit van Amsterdam was betrokken, kunnen lage glucosewaarden leiden tot gewelddadig crimineel gedrag, inclusief huiselijk geweld.
Tijdens het onderzoek werd aan 107 echtelijke paren gevraagd om 21 dagen lang op gezette tijden spelden te steken in een voodoopop die hun partner voorstelde, om zo de agressieve impulsen te meten. Hoe meer naalden in de pop, hoe bozer de partner. Om de mate van de agressie ook fysiek in de praktijk te meten, deden partners een spel waarbij de winnaars de verliezers trakteerden op een spervuur van onaangename geluiden via een koptelefoon. Het ging om krassende nagels op een schoolbord, een tandartsboor en sirenes van ambulances.
De onderzoekers hielden tijdens de experimenten nauwlettend de glucosewaarden in het bloed van de deelnemers in de gaten. Mensen met lagere glucosewaarden staken meer spelden in de voodoopop en pompten langer onaangenaam lawaai door de koptelefoons in de oren van hun man of vrouw.
Im not me
In het kader van de lieve vrede is het zaak om hanger zoveel mogelijk te voorkomen. Dat kan eenvoudig door op tijd iets te eten. In de Westerse samenleving is dat in het algemeen geen probleem. Hanger is zo geëvalueerd van overlevingsmechanisme naar marketingtool. Bar and grill The Hangry Bison in Orlando, Florida, heeft wekelijks in plaats van een happy, een hangry hour om de hanger van zijn klanten tegen gereduceerde prijzen te stillen.
Zoetwarenfabrikant Mars lanceerde in 2015 de Snickers-campagne 'Who are you when youre hungry?' met onder meer billboards van een explosief grijnzende A-teamcoryfee sergeant Bad Attitude Baracus: Im not me when Im hangry, en de ook in Nederland uitgezonden Snickers-commercial met een permanent hangry Alexis Carrington (actrice Joan Collins) van Dynasty in de hoofrol. De snelle suikers en, in het geval van Snickers, ook de stukjes noot zullen de hangarian ongetwijfeld een glucoseboost geven, maar die energiestoot verdwijnt ook weer met een snelheid waarbij Max Verstappen het nakijken heeft.
Geen enkele serieuze wetenschapper zal snacks met snelle suikers aanbevelen als remedie tegen hanger. De betere adviezen uit die hoek gaan over het juist zoveel mogelijk vermijden van tafelsuiker, snoep en witte rijst. Zoveel mogelijk gezonde producten, goed verzadigende, complexe koolhydraten zoals volkorenproducten, maar ook eiwitten en onverzadigde vetten, veel verse groente en fruit en ongezouten nootjes zijn het antwoord op hanger.
Baarmoeder Hanger is een deelaspect van de relatie tussen honger en agressie. De problematiek beslaat een veel breder gebied. Hersenwetenschapper Dick Swaab legde in mei 2008 onder de titel Agressief de buik uit op NRC.nl de relatie tussen agressie en de baarmoeder: 'Ook de voeding in de baarmoeder beïnvloedt het agressieniveau later. Mannen die vóór hun geboorte waren blootgesteld aan ernstige ondervoeding van hun moeder tijdens de hongerwinter van 1944-1945 in Nederland, hadden op het moment van hun militaire dienstkeuring 2,5 maal meer kans op een antisociale persoonlijkheidsstoornis.' Volgens Swaab komt ondervoeding in de baarmoeder in onze welvaartsmaatschappij nog steeds voor, maar dan door een slecht werkende placenta. De mate van agressie is voor de rest van ons leven voor een belangrijk deel vastgelegd in de baarmoeder. Ook de voeding in de baarmoeder beïnvloedt het agressieniveau later Bernhard Gesch, fysioloog aan de universiteit van Oxford, deed in 2002 in Engeland onderzoek naar het verband tussen agressie en voeding onder gedetineerden en stelde vast dat het aantal ernstige geweldsuitbarstingen met een kwart daalde bij gedetineerden die mineralen en vetzuren als voedingssuplementen kregen toegediend. Nederlands vervolgonderzoek, een paar jaar later, gaf vergelijkbare resultaten te zien, maar duidelijk werd ook dat de supplementen geen oplossing zijn voor de psychische stoornissen die het agressief gedrag veroorzaken.
Overtreffende trap
De overtreffende trap van hanger is agressie als gevolg van ondervoeding. Getergd door armoede, schaarste en honger marcheerden aan het begin van de Franse Revolutie 7.000 Parijse vrouwen naar het paleis van Versailles waar ze luid scanderend brood! eisten. De bevolking was ervan overtuigd dat de adel doelbewust voedsel onthield aan de gewone mensen. De complottheorie ging de geschiedenis in als het Pacte de Famine (hongerpact). In de negentiende eeuw brak er in diverse landen broodoproer uit. In Nederland is vooral het Groningse broodoproer uit 1847 bekend.
Zoals honger agressie veroorzaakt, is ook het omgekeerde een gegeven: agressie veroorzaakt honger. Harold Osmond Le Druillenec was na de Tweede Wereldoorlog de enige Britse overlevende van het concentratiekamp Bergen-Belsen. Hij deed verslag van de gruwelijke omstandigheden in het kamp. Er was geen water, geen voedsel en slapen was onmogelijk. s Nachts was het, volgens Le Druillenec, een kwestie van moorden of vermoord worden. Kannibalisme was er aan de orde van dag. Het overlevingsmechanisme in full swing.
Honger en oorlog horen bij elkaar. Er zijn tal van actuele conflicthaarden in de wereld, met name in Afrika, waar honger als oorlogswapen wordt ingezet en hulporganisaties geen toegang krijgen onder het mom van politieke inmenging. Liefdadigheidsorganisatie Human Appeal verklaarde in oktober 2017: Voor een aantal militaire agressors is uithongering een bewust gevolg van hun belegeringsacties om militaire doelen te bereiken Er zijn momenteel 20 miljoen mensen op de wereld die honger hebben of oog in oog staan met de hongerdood als gevolg van conflicten die veroorzaakt zijn door de mens. Niettemin is er tot op heden nog geen enkele zaak van door mensen veroorzaakte honger aangebracht bij het Internationaal Gerechtshof.
Mocht het onverhoopt toch ooit tot rechtszaken komen dan is het, het Princeton-onderzoek onder rechters indachtig, te hopen dat de magistraten voldoende hangry zijn om de verantwoordelijken voor al dat menselijk leed een passende straf op te leggen.
Een mening over dit artikel? Reageer op onze Twitter, Facebook, Instagram of LinkedIn. Een opinieartikel is ook van harte welkom. Mail dan even met de redactie (redactie@vork.org). Geïnteresseerd in de andere artikelen van VORK? Word abonnee, vraag een gratis proefnummer aan en schrijf je in voor de tweewekelijkse Vork-nieuwsbrief. Student? Wellicht is het speciale studentenabonnement dan iets voor jou.
Tekst: Waldemar Ysebaert Beeld: iStock/Mars Inc./Musée Carnavalet