Mens is pas sinds 1,65 miljoen jaar omnivoor

In discussie over de mens en vleeseten gaat het vaak over het menu van de oermens. Vanuit de plant-based gemeenschap is de stelling dat de mens van oorsprong een herbivoor is en dat we daarom gewoon plantaardig kunnen eten. De pro-vleeseters stellen dat we altijd omnivoren zijn geweest. Nieuw onderzoek wijst uit dat beide kampen gelijk hebben. De gedachte was voorheen dat het geslacht Homo altijd omnivoor was, maar dit gebeurde pas 1,65 miljoen jaar geleden. Het was de Homo erectus, de voorouder van de Homo sapiens, die vlees en andere dierlijke eiwitten ging eten. Maar dit was wel direct een van belangrijkste factoren in de evolutie van de moderne mens.

Hoewel de Home erectus een ominvoor is, aten diens voorouders plantaardig voedsel van bomen en struiken. Oorspronkelijk heerste de overtuiging dat alle soorten van het geslacht Homo, zoals de Homo habilis en Homo rudolfensis, ook dierlijke eiwitten aten, maar dat idee wordt nu door de onderzoekers van het Center for the Advanced Study of Human Paleobiology van de George Washington University van tafel geveegd. In het onderzoek Comparative isotopic evidence from East Turkana supports a dietary shift within the genus Homo, dat onlangs in Nature werd gepubliceerd, maakten de wetenschappers isotopische analyses van fossielen toegeschreven aan het geslacht Homo in de Turkana Basin. Deze analyses toonden aan dat er pas 1,65 miljoen jaar geleden een toename van de consumptie van dierlijke eiwitten zichtbaar was. Aanzienlijk later dan het vroegste bewijs voor het geslacht Homo in de Oost-Afrikaanse fossiele vondsten. Uit de analyse kwam ook naar voren dat de dieetverschuiving begon bij de Homo erectus. De isotoopsignatuur van de Homo erectus verschilde namelijk aanzienlijk van alle andere mensachtigen.

Geen verklaring dieetverschuiving

Om uit te vinden waarom het geslacht Homo van een puur plantaardig naar dieet met dierlijke eiwitten veranderde, voerde de onderzoekers uitgebreide analyse uit van de ecologische context van het Homininae dieet (onderfamilie van de familie mensachtigen) in Oost-Turkana; in een periode die cruciaal is voor het opsporen van eventuele voedings- en gedragsverschillen tussen de vroege Homo - H. habilis en H. rudolfensis - en de Homo erectus. De analyses suggereren echter dat het geslacht Homo en diens dieetverschuiving geen verband houdt met veranderingen in de Oost-Turkse vegetatiegemeenschap. Deze gegevens geven ook aan dat in het Turkana Basin een dieetverschuiving heeft plaatsgevonden lang nadat het eerste bewijs van de vroege Homo in de regio te zien is.

Belangrijkste moment van de mensheid

De oorsprong van de mens ligt dus wel degelijk in een plantaardig dieet. Het is evenwel logisch te veronderstellen dat die oorsprong nu weinig relevant en dat het natuurlijk is dat de moderne mens een puur plantaardig dieet volgt. Sterker nog: het veranderen van het dieet is een van de belangrijkste moment in de evolutie van de mens geweest. De moderne mensen is door het diverse dieet anders geëvolueerd dan mensapen. En het daadwerkelijke begin van de moderne mens begint in feite bij de Homo erectus. Dat concluderen de Amerikaanse onderzoekers ook. Op het moment dat de Homo erectus zijn voetstappen op de aarde zette, veranderde de vorm van het menselijke lichaam. Ze begonnen er menselijker uit te zien dan alle andere mensachtigen, die aan hen vooraf gingen. Door het gevarieerde dieet veranderde de bouw van vroege mensachtigen. In de loop van de tijd at de oermens niet alleen vruchten en bladeren, maar hun menu bestoond ook grassen, granen, zegge en dierlijke eiwitten. Deze verandering in het dieet leidde mogelijk tot een groter brein en het rechtop lopen van de mens.

Hoge mate voorkeur vlees

Als je het menselijke maagdarmstelsel met dat van de zuivere carnivoren vergelijkt, is de mens het perfect evolutionaire voorbeeld van een omnivoor met een hoge mate van voorkeur voor vlees. Dat vlees en mens een onlosmakelijke evolutionaire band met elkaar hebben, ontdekten wetenschappers van de universiteit van Lund in 2012. De Zweden vergeleken 67 soorten zoogdieren, waaronder mensen, apen, orkas en muizen. Ze vonden een duidelijk verband tussen vlees eten en de leeftijd tot wanneer nakomelingen worden gezoogd. Soorten die vlees eten, verkorten de zoogtijd zodat de volgende zwangerschap vroeger kan plaatsvinden. Dit heeft een zeer grote invloed gehad op de verspreiding van de soort mens.

Explosieve ontwikkeling hersenen

De overstap van onze aapachtige voorvaderen van voornamelijk vegetarische omnivoor naar een bestaan als omnivoor maakte ook de explosieve ontwikkeling van de hersenen mogelijk. Tussen één en twee miljoen jaar geleden verdrievoudigden die in omvang. Daarmee kreeg de mens ook het vermogen om werktuigen te ontwikkelen om efficiënter te jagen en methodes om de voedselvergaring te vergemakkelijken. Uit een studie, gepubliceerd in het tijdschrift Nature, bleek eveneens dat de evolutie van de menselijke hersenen niet mogelijk zou zijn geweest zonder het eten van vlees. Het rapport met de leerstellige titel Impact of meat and Lower Palaeolithic food processing techniques on chewing in humans stelt dat vlees minder kauwkracht per calorie vereist dan eten van het zwaar plantaardig voedsel van de vroege mensachtigen. Minder kauwen en de calorierijke, voedzame voordelen van het vlees hebben een grote rol heeft gespeeld in de evolutie van het gezicht en tanden, in de ontwikkeling van de spraakorganen, motoriek, thermoregulatie en de grootte van het menselijk brein.

Neurowetenschapper Suzana Herculano-Houzel aan de Federale Universiteit van Rio de Janeiro in Brazilië, berekende dat het toevoegen van neuronen aan de primaathersenen op een vaste kostprijs van ongeveer zes calorieën per miljard neuronen ligt. Als de plantaardig etende gorillas mensachtige hersenen zouden gaan ontwikkelen, hebben ze 733 calorieën per dag extra nodig. Daarvoor moeten ze nog eens twee uur extra besteden aan foerageren, terwijl ze al 80 procent van hun tijd besteden aan het zoeken naar eten. En ze hebben maar twaalf uur daglicht in de tropen.

Veganistisch dieet versus dierlijk

Natuurlijk is het in deze moderne tijd heel goed mogelijk om via voedingssupplementen op een gezonde manier een veganistisch dieet te volgen, maar dat vraagt om een nauwgezette dagelijkse planning om de juiste voedingsstoffen binnen te krijgen. Veel veganisten krijgen te weinig verschillende en broodnodige voedingsstoffen binnen en raken ondervoed, omdat het een lastig dieet is. Bovendien moeten ze de hele dag flinke hoeveelheden fruit, noten, granen, groenten en vetten eten om voldoende binnen te krijgen. Een veganistische levensstijl is dus geen vanzelfsprekendheid; al waren onze hele verre voorouders ooit plantaardig.

Een menu met dierlijke eiwitten is daarentegen veel simpeler en gemakkelijker te volgen om gezond te blijven. De mens heeft voldoende aan één ons vlees en een paar porties dierlijke eiwitten; aangevuld met drie tot vier ons groenten, fruit of granen. De gemakkelijke vertering van dierlijke eiwitten, die ook nog eens de broodnodige nutriënten bevatten, vindt zijn oorsprong in de evolutie. Al bijna twee miljoen jaar heeft het geslacht Homo zich aan een omnivoor dieet aangepast. Het lijkt derhalve vanzelfsprekend dat ook de moderne mens een gebalanceerd dieet met dierlijke eiwitten nodig heeft voor een gezonde levensstijl. Maar nog nooit in de geschiedenis en evolutie van de mens werd er zoveel dierlijke eiwitten gegeten als vandaag de dag.

Een mening over dit artikel? Reageer op onze Twitter, Facebook, Instagram of LinkedIn. Een opinieartikel is ook van harte welkom. Mail dan even met de redactie (redactie@agrio.org). Geïnteresseerd in de andere artikelen van VORK? Word abonnee, vraag een gratis proefnummer aan en schrijf je in voor de tweewekelijkse Vork-nieuwsbrief. Student? Wellicht is het speciale studentenabonnement dan iets voor jou.

Tekst: Reinout Burgers Beeld: Wikipedia