Nederland heeft geen specifieke eetcultuur voor handelsmissie streekproducten

Local is lekker, zeggen ze in Zuid-Afrika in het typisch verbasterd Engels. De Zuid-Afrikaners zijn trots op hun producten en kopen vooral vanuit chauvinisme lokaal geproduceerde producten. Ook de Fransen kopen liever delicatessen van eigen land. De Duitsers willen vooral eieren van Duitse oorsprong. En Nederland? Ons is de fijne smaakpapil met een vleugje chauvinisme vreemd. Wij kopen vooral met de portemonnee en niet met een verfijnde smaak of een gevoel van nationale trots. Het plan van minister Schouten om met een soort handelsmissie de Nederlandse regio- en streekproducten te promoten, is zo on-Hollands dat de kans van slagen minimaal lijkt. Temeer omdat het enthousiasme uit de sectoren ietwat mild is.

In Spanje wordt er speciaal voor Nederland een olijf met een paprikapasta gemaakt. Dat is goedkoper dan het originele recept en de gierige Hollanders vreten het toch. Ook de calamari inktvisringen in de Nederlandse vriesvakken is in de ogen van de Spanjaard een derderangs product. Het is immers geen echte inktvis, maar een pasta van inktvisonderdelen. Restanten van de echte inktvissenringenproductie met gemalen reuze pijlinktvis, die eigenlijk oneetbaar is. Wat te denken van de Hollandse brie of camembert? Iedere Francofiel weet dat dit een slap aftreksel is van de echte Franse kaas. In Nederland vinden we die derderangs troep smakelijk genoeg. Het is betaalbaar en smaakt toch ook prima. We hebben dus geen cultuur van fijnproeverij en laat smaak nu net een van de waarden van een streekproduct zijn.

Geen culinair chauvinisme

Nederlanders kijken daarnaast zelden naar herkomst op de verpakking. De prijs is veelal bepalender dan of het een Nederlands product is. Geen haan die zich druk maakt dat de zoute haring Deens is. Dat de mossel goedkoop is, zal voor menig Hollander belangrijker zijn dan dat deze lekkernij uit Zeeland komt. Gelukkig zijn er fijnproevers, die alleen de Zeeuwse mossel willen of louter de Hollandse aardbei blieven, maar het gros zal opteren voor goedkoop.

De Nederlander is nog nooit patriottisch of chauvinistisch geweest en local is in Nederland niet lekkerder als het een cent teveel kost. Het is dan ook niet vreemd dat de Nederlandse winkelschappen vol liggen met Iers of Pools rundvlees, Spaanse aardbeien, Afrikaanse boontjes, Oekraïense kippenvlees of appels uit Nieuw-Zeeland. De enige daadwerkelijke manier waarop de Nederlandse teler of veehouder in Nederland kan concurreren, is op de prijs. Hopen op de gunfactor van de Nederlandse consument is hopeloos. Er komen daarnaast eenvoudigweg teveel goedkope producten naar ons land. Dat wordt met de deal tussen Oekraïne en de Mercosur-landen er niet beter op. Het promoten van regionale- en streekproducten kan bijna niet zonder een bepaalde vorm van marktbescherming, maar dat is in deze neo-liberale wereld een taboe. Hierdoor wordt het Schoutenplan al van meet af aan ondermijnd.

Cultuuromslag nodig

Maar het Nederlands gebrek aan culinair chauvinisme is niet de enige reden waarom het plan om streekproducten in de supermarkten te verkopen een vroegtijdige zal sterven. De Nederlandse supermarkten zijn ingericht op efficiëntie. De slager heeft plaatsgemaakt voor voorverpakte vleesproducten. Het brood gebakken volgens een fool proof uitgekiend fabrieksprocedé. De groenteafdeling is verwoorden tot een rij plastic bakken en de zuivel- en kaasafdeling is in heel veel supermarkten verdwenen. Mag het een onsje meer zijn wordt niet meer uitgesproken in de Nederlandse supermarkten. De introductie van streekproducten vraagt echter juist om een ambachtelijke en persoonlijke benadering. Het op een voetstuk zetten van een mooi stukje voedsel om beleving en kwaliteit te benadrukken. In Frankrijk presenteert men trots hun produit de la campagne in de Supermarché en de Fransman betaalt zonder financiële gêne en met bijna een glimlach de ferme prijs van een streekproduct. Om een dergelijke attitude in Nederland te realiseren, vraagt om een grote cultuuromslag bij de supermarkt en consument. Dat gaat niet gebeuren met politieke praatgroepjes of intersectoraal overleg. De supermarkten zullen eerst braaf mee knikken, maar gaan naar alle waarschijnlijkheid gewoon hun eigen weg, zoals ze al decennia lang doen.

Liever niet in de winkelschappen

Hoe Schouten dit grote obstakel daadwerkelijk wil slechten, staat niet in haar plannen. Wellicht dat er mogelijkheden liggen om de individuele franchiser aan te spreken. Misschien dat het plan van Schouten een inspiratiebron is voor boer en grutter om elkaar op te zoeken en initiatieven te starten, maar ook daar lijkt weinig animo voor te zijn. Veel producenten van ambachtelijke, streekproducten willen geen plek in de schappen van de supermarkten. Tegen het nieuwsmedium 1Limburg zegt Gregor Thissen van De Stroopstoker in Bunde: Ik lever liever aan de detailhandel en speciaalzaken. Ik maak luxe stropen en die zie ik liever bij bijvoorbeeld de bakker en de slager." Hij vindt dat zijn producten daar veel beter tot hun recht komen. "Bij delicatessenzaken komen mensen voor de smaak. Die willen ook betalen voor betere stroop. In de supermarkt moet ik gaan concurreren met de grote producenten."

Ondernemersstoel

Ook de supermarktbranche is niet razend enthousiast. Marc Jansen, directeur van supermarktbelangenbehartiger CBL vindt dat het niet goed is dat de minister op de stoel van de ondernemer gaat zitten. "Producenten, afnemers en leveranciers moeten zelf het spel van vraag en aanbod spelen, vertelt hij aan de NOS. In supermarkten zijn er daarnaast al volop streek- en regioproducten te vinden. Je hoeft maar een willekeurige supermarkt binnen te lopen of je vindt al streekproducten." Volgens Jansen ligt het ook 'beslist niet' aan de supermarkten als boeren hun zelfgeproduceerde kaas en yoghurt niet bij supermarkten in de omgeving in de schappen krijgen. "De bereidheid bij supermarkten is er wel. Een supermarkt kan met deze producten juist mooi z'n klanten bedienen en de concurrentie te slim af zijn." Maar vervolgens laat Jansen aan de NOS weten dat als de minister wil dat supermarkten nog meer streekproducten verkopen, de kostprijs ervan flink omlaag moet. "De minister moet met een oplossing komen om de hoge kosten voor kleine boeren en tuinders te verzachten."

En hier schuilt een addertje onder het gras. Supermarkten willen voor een dubbeltje op de eerste rang zitten om hun marges veilig te stellen en dwingen producenten om voor de laagst mogelijke prijs aan hen te leveren. Jansen kan stellen dat Schouten moet zorgen voor lagere productiekosten, maar een streekproduct is met zorg en hogere kosten gemaakt; ongeacht de wettelijke maatregelen. Streekproducten moeten het naast hun smaak bovendien ook hebben van een beter imago omtrent milieu- en diervriendelijkheid. Dat kost geld. Een streekproduct kan en mag op het scherpst van de kostprijs geleverd worden. Afknijpen van de marge van de boer, zodat het product goedkoper in de winkel ligt, is het uitknijpen van de ziel van een streekproduct. Menig boer zal zich dus twee keer bedenken om met hun streekproduct (te) afhankelijk te worden van de supermarkten. De productie van streekproducten is vooral ontstaan om de inkomsten van boer te verhogen door toegevoegde waarde. Dat laat een boer zich niet door grijpgrage handen van de retail afpakken.

Nederland is één regio

Het handelsmissieplannetje van Schouten, hoe goed bedoeld en prachtig het klinkt, is geschreven zonder daadwerkelijke kennis van zaken en ervaring over hoe de retail, boer en consument functioneren. Wat eigenlijk de meeste verbazing schetst, is niet de promotie van streekproducten, maar dat de term regioproduct gebruikt wordt. De minister en haar ambtenaren leven in de veronderstelling dat Nederland zon groot land is, dat we regionaal kunnen denken. Grootheidskolderiek? Nederland is slechts een potloodstreepje op de wereldkaart. Er zijn Amerikaanse staten groter dan Nederland. Het beroemde Krugerpark met alle privaatparken er om heen is al groter dan Nederland. Nederland is één regio en alle Nederlands geproduceerde landbouwproducten zijn regionaal. De Limburgse kruidkoek smaakt een beetje anders dan de Gronings variant, maar ze zijn in feite een typisch Hollands product. Een Frievar varken wordt door heel Nederland vetgemest.

In plaats van promotie van regioproducten zou men volop moeten inzetten op het Nederlands product en de kwaliteiten op een voetstuk plaatsen. Stimuleer het Holland Varken, De Hollandse aardbei, De Zeeuwse mossel, Nederlandse zuivel, de oer-Hollandse aardappel. Er worden zoveel prachtige producten gemaakt, dat het juist logisch is dat een klein land als Nederland de nadruk legt op Nederland en niet de Nederlandse regios. Dat is een beetje een gemiste kans; ook richting de export. Bovendien kan de marktniche streekproducten zich dan ook beter profileren.

Een mening over dit artikel? Reageer op onze Twitter, Facebook, Instagram of LinkedIn. Een opinieartikel is ook van harte welkom. Mail dan even met de redactie (redactie@agrio.org). Geïnteresseerd in de andere artikelen van VORK? Word abonnee, vraag een gratis proefnummer aan en schrijf je in voor de tweewekelijkse Vork-nieuwsbrief. Student? Wellicht is het speciale studentenabonnement dan iets voor jou.

Tekst: Reinout Burgers Beeld:Zeeuws Foodie