Ook voor de bosbouw geldt: Voorkomen is beter dan genezen
Voor 40 euro per aardbewoner ofwel zon 300 miljard euro kan de wereld gered worden van de klimaatondergang. Dit door twee derde van menselijke uitstoot van CO2 te compenseren met de aanplant van nieuwe bossen. Daarvoor is volgens de wetenschappers van het Crowther Lab op de ETH universiteit in Zurich een massale aanplant van bossen van 0,9 miljard hectare nodig. Dat is gelijk aan ruim 6 procent van het aardse landoppervlak. Er is ruimte in Rusland, Noord-Amerika, Australië, Brazilië en China. De manier van klimaatbestrijding is vele malen goedkoper dan alle technische oplossingen en kan juist in armere gebieden voor nieuwe economische impulsen zorgen. Een win-win situatie voor iedere wereldburger. Voor de klimaatbebossing hoeft bovendien geen landbouwgrond of stedelijk opgeofferd te worden. Wanneer echter de landbouwgronden ook bebost worden, is het klimaatprobleem nagenoeg opgelost.
Eeuwenoude koolstof
Nagenoeg, want helaas is het geen snelle oplossing. Bos heeft tijd nodig om te groeien en koolstof op te slaan. Nog belangrijker: ontbossing zorgt dat alle goede bedoelingen voor niets zijn, want door de bomenkap in de tropen komt er veel meer CO2 vrij dan tot nu toe werd verondersteld. De wereld kan dus beter haar klimaatgeld steken in het voorkomen van ontbossingen. Dat er veel meer CO2 vrijkomt, blijkt uit een internationaal onderzoek waaraan de Florida State University en de Belgische universiteit in Gent hebben meegewerkt. De bossen in de tropen zijn oud en met de ontbossing komt er ook eeuwenoude koolstof uit de bodem vrij. De onderzoekers hebben het effect gemeten in Oost-Congo en wijzen op de bijkomende gevolgen voor de klimaatverandering. De beste remedie blijft volgens hen uiteindelijk om systematisch en wijdverspreid bossen te laten staan, hand in hand met een duurzame intensivering van de gangbare landbouw voor de lokale boeren. Het onderzoek werd uitgevoerd op 19 plaatsen in Oost-Congo. Daar namen de wetenschappers water- en bodemmonsters. Ze ontdekten dat er veel oude koolstof uit de bodem vrijkomt in gebieden waar veel bomen gekapt werden.
Intensivering gangbare landbouw
Ontbossing heeft een dubbel negatief effect op klimaatverandering, vertelt de Belgische wetenschapper Marijn Bauters dat in Congo onderzoek deed. Ten eerste, omdat de boom die CO2 in zuurstof omzette weg is. Ten tweede, omdat de bodem eeuwenoude koolstof verliest wanneer het landgebruik wijzigt van bos naar landbouw. Bomen kappen maakt de bodem onstabiel, waardoor de oude en stabiele koolstof die daar was opgeslagen in de rivieren terecht komt. Daar zetten microben in het water de koolstof om naar CO2 die in de atmosfeer terechtkomt. En dat vergroot het broeikaseffect. De onderzoekers pleiten voor intensivering van de gangbare landbouw maar om de bossen wereldwijd te laten staan. Systematisch en wijdverspreid bossen laten staan, zal de beste oplossing blijven.
Houtproductie nauwelijks effect
Overigens is er nog een andere studie over bosbouw en broeikasgassen gepubliceerd. Dit keer werd er door de universiteit van Wisconsin-Madison gekeken naar de effecten van de houtproductie en CO2. De totale wereldproductie van houtproducten, al het papier, timmerhout, meubels en meer, compenseerde slechts één procent van de jaarlijkse mondiale CO2-uitstoot. Uit een analyse in 180 landen bleek dat mondiale houtproducten in 2015 335 miljoen ton koolstofdioxide compenseerden, waarvan 71 miljoen ton volgens de huidige normen van de Verenigde Naties niet werd geverifieerd. De VN bepaalt namelijk dat alleen het hout mag worden geteld dat in het betreffende land is geproduceerd en wordt gebruikt. Export en import van hout of houtproducten mogen in de berekening niet meetellen. De koolstofvastlegging van houtproducten zou tegen 2030 meer dan 100 miljoen ton kunnen stijgen, afhankelijk van het niveau van de wereldwijde economische groei. Hoe beter de economische groei; hoe meer koolstof er door de houtproductie wordt opgevangen. Bij een negatieve economische groei blijkt er meer hout te worden gekapt.
Het zijn echter vooral de landen met een hoge houtproductie die bijdragen aan de compensatie van koolstofdioxide. De houtproductie in Zweden compenseerde bijvoorbeeld 9 procent van de CO2-uitstoot van het land in 2015. Veel hout wordt immers in het land zelf gebruikt. De belangrijkste reden waarom de houtproductie zo weinig bijdraagt aan het compenseren van de CO2-uitstoot ligt in het feit dat de houtproducten in de loop van 50 tot 75 jaar wegrotten, verbruikt en verbrand worden. Bosbouw is weliswaar een duurzame sector, maar het zal marginaal kunnen bijdragen aan het verminderen van broeikasgassen.
Nederland en ontbossing
Nederland heeft de doelstelling om in 2050 zon 500.000 hectare bos te hebben. Maar dat doel lijkt vooralsnog onhaalbaar. In 2017 had Nederland zon 365.000 hectare bos ofwel 11 procent van het landoppervlak. In 2013 was dat echter nog bijna 376.000 hectare. Nederland ontbost; hoewel in 1750 het bos areaal slechts 50.000 hectare bedroeg. De ontbossing komt vooral door het vrijmaken van andere natuur, zoals zandverstuivingen, moeras, natuurlijk grasland en heide. Overigens komen er wel nieuwe bossen bij, maar er worden meer hectaren ontbost. De ontbossing moet worden voorkomen, wil Nederland de opvang van CO2 door de bomen kunnen compenseren. De balans tussen bebossing en ontbossing is volgens de Wageningse Universiteit doorslaggevend, waarbij ontbossing een veel grotere negatieve invloed heeft dan het positieve effect van bebossing. Er komt veel koolstofdioxide vrij en de afname van het bosareaal heeft voor een negatieve CO2 balans gezorgd van 1,5 miljoen ton CO2. Zelfs bij de lichte netto toename van het bosareaal tot 2013 moest Nederland daarom het bos al als een netto CO2-debet afrekenen. Met de nu verdere stijging van ontbossing neemt deze negatieve balans in de afrekening nog verder toe. Door één hectare ontbossing komt er 500 ton CO2 vrij. Een nieuwe bos zal op jaarbasis 13 ton opnemen (bron: WUR). In 2017 werd er door de ontbossing niet 2 miljoen ton CO2 opgenomen maar slechts 500.000 ton, terwijl de totale Nederlandse uitstoot op 163 miljoen ton CO2 lag. Dat is een compensatie van 0,3 procent in plaats van 1,2 procent. Als Nederland nu begint met haar doelstelling om in 2050 500.000 hectare bos te hebben (een extra 120.000 hectare) en niet meer te ontbossen, zal de jaarlijkse CO2 opnamecapaciteit in 2050 in totaal op zon 3,5 miljoen ton liggen ofwel 2 procent van de totale Nederlandse uitstoot in 2017. Voor de compensatie van CO2 op wereldniveau zal de bijdrage van de bosbouw in Nederland onbeduidend zijn. Één hectare volgroeid bos in Nederland heeft in totaal 500 ton CO2 vastgelegd; in de tropen is dit bijna drie zo hoog en ook de jaarlijkse opnamecapaciteit ligt drie keer hoger. Het geld dat Nederland aan bebossing tegen klimaatverandering investeert, kan dus veel effectiever gebruikt worden om te participeren in de aanplant van 0,9 miljard hectare bos elders in de wereld.
Een mening over dit artikel? Reageer op onze Twitter, Facebook, Instagram of LinkedIn. Een opinieartikel is ook van harte welkom. Mail dan even met de redactie (redactie@agrio.org). Geïnteresseerd in de andere artikelen van VORK? Word abonnee, vraag een gratis proefnummer aan en schrijf je in voor de tweewekelijkse Vork-nieuwsbrief. Student? Wellicht is het speciale studentenabonnement dan iets voor jou.
Tekst: Reinout Burgers Beeld: WWF