De wijsneus en de profeet
Dit artikel komt uit de eerste editie van VORK 2018. Wilt u VORK niet missen? Word dan vandaag nog abonnee of vraag een gratis proefnummer aan. Student? Vraag dan het speciale studentenabonnement aan.
Als jij zo oud bent als ik, zijn er tien miljard mensen op deze wereld, dacht Charles Mann toen hij zijn pasgeboren dochter in zijn armen hield. Hoe gaan we die in vredesnaam allemaal te eten geven? Niet een gedachte die iedere vader zal hebben op dat moment, maar Charles Mann was en is wetenschapsjournalist en schrijft onder meer over uitstervende soorten. Terwijl zijn dochter opgroeide, maakte hij gebruik van zijn beroep om die vraag voor te leggen aan allerlei experts. Deze maand verscheen zijn boek The Wizard and the Prophet, met als ondertitel Two Remarkable Scientists and Their Dueling Visions to Shape Tomorrow's World.
Een antwoord op de vraag hoe we die tien miljard mensen in 2050 gaan voeden geeft hij niet. Wel laat hij zien hoe onze ideeën over dat vraagstuk zijn beïnvloed door het denken van twee mensen: de slimmerik Norman Borlaug en de profeet William Vogt. Beiden Amerikaan, de een iets ouder dan de ander, en beiden grondlegger van een totaal verschillende intellectuele blauwdruk over onze verhouding tot de natuur.
Borlaug versus Vogt
William Vogt legde met zijn in 1948 verschenen boek Road to Survival de grondslag voor wat we in Nederland het doemdenken noemen. Een tamelijk apocalyptische visie, die inhoudt dat we de draagkracht van de planeet overschrijden met totale verwoesting als gevolg, als we niet snel de tering naar de nering zetten. Een visie die via onder meer Rachel Carson (Silent Spring), Paul en Anne Ehrlich (Population Bomb) en Norman Myers doorwerkt in het huidige denken in termen van planetaire grenzen. Cut back, cut back was zijn mantra.
Norman Borlaug geldt als aartsvader van de groene revolutie. Het mede door hem ontwikkelde uitgangsmateriaal (high yielding varieties) heeft de hongerdood van vele tientallen miljoenen mensen voorkomen. Het leverde hem in 1970 de Nobelprijs voor de Vrede op. Voor Borlaug was rijkdom niet het probleem, zoals bij Vogt, maar juist de oplossing, omdat alleen welvarende landen in staat zijn om de kennis te ontwikkelen en toe te passen om de milieuproblemen op te lossen. Zijn mantra luidde Innovate, innovate.
Zowel Borlaug als Vogt vonden van zichzelf dat ze de wetenschap gebruikten om de dreigende wereldwijde crisis af te wenden; alleen waren hun visies compleet tegenovergesteld. Volgens Mann hebben ze elkaar een keer ontmoet - in Mexico waar Borlaug toen zijn kruisingsexperimenten deed. Na het bezoek probeerde Vogt de Rockefeller Foundation - die het onderzoek financierde - te bewegen om het experiment stop te zetten. Daarna sprak Borlaug over zijn tegenstrevers als Luddieten, terwijl Vogt aan hem refereerde als een van die misleide wetenschappers die de problemen alleen maar verergeren.
Schaduw
Beide heren zijn inmiddels overleden, maar daarmee is de strijdbijl niet begraven. De wizards zien de nadruk van Vogts volgelingen op minder, minder niet alleen als ontkenning van de verworvenheden van de Verlichting, maar ook als onverschillig ten aanzien van de overgrote meerderheid van de wereldbevolking die in armoede leeft. De prophets daarentegen beschuldigen Borlaugs volgelingen ervan dat ze de aarde uitputten en de mensheid te gronde richten.
Volgens Mann zijn we op een punt aangekomen, dat een zinnig gesprek tussen beide denkrichtingen niet meer mogelijk is, omdat beide zijden zich hebben verschanst in meer dan manshoge loopgraven. Gaandeweg zien we in het boek dan ook de vraagstelling Hoe gaan we in 2050 tien miljard mensen voeden? veranderen in Zijn we in staat om als mensen over onze eigen schaduw heen te springen?. Bijvoorbeeld door moderne genetische technieken - een verworvenheid van de wizards - te combineren met meer aandacht voor het bodemleven - een van de speerpunten van de prophets. Ook het antwoord op die vraag blijft open, al klinkt er in het slothoofdstuk wel enig optimisme door als Mann constateert dat de mens een dier is met het vermogen tot zelfreflectie en dus ook in staat moet zijn om vorm te geven aan zijn toekomst.
Een mening over dit artikel? Reageer op onze Twitter, Facebook, Instagram en LinkedIn. Een opinieartikel is ook van harte welkom. Mail dan even met de redactie (redactie@agrio.org). Geïnteresseerd in de andere artikelen van VORK? Word abonnee of vraag een gratis proefnummer aan. Student? Wellicht is het speciale studentenabonnement dan iets voor jou.
Tekst: Joost van Kasteren Beeld: Uitgeverij Knopf Publishing Group