Fabrieksvoedsel maakt dik
Ultrabewerkt voedsel zit al langer in het verdachtenbankje als mogelijke oorzaak van de groei van het aantal mensen met overgewicht en diabetes. Een aanwijzing daarvoor is dat gewichtstoename en voedingsgerelateerde aandoeningen, zoals diabetes type-2, geassocieerd zijn met de industrialisatie van het voedselsysteem. Veel pakjes, zakjes en kant-en-klaar producten in de supermarkt vallen in de categorie bewerkt en ultrabewerkt. Zie bijvoorbeeld deze lijst met aanwijzingen.
De industrialisatie van het voedselsysteem kenmerkt zich door het uiteenrafelen en bewerken van goedkope agrarische grondstoffen - vooral maïs, tarwe en soja - die vervolgens met behulp van additieven op smaak en kleur worden gebracht. Ultrabewerkt voedsel is goedkoop, veilig, lang houdbaar, makkelijk te bereiden en vooral ook moeilijk te vermijden.
Elegante aanpak
Toch is er nog nooit een oorzakelijk verband vastgesteld tussen het eten van ultrabewerkt voedsel en obesitas, schrijven onderzoekers van de National Health Institutes in Bethesda (VS) in een verslag van hun onderzoek op NutriXiv Preprints. Publicatie op zon site betekent dat het artikel nog niet door andere onderzoekers is getoetst (peer review). Opzet en uitkomsten zijn echter dermate elegant en grondig dat we ervan uit mogen gaan dat de reviewers weinig commentaar zullen hebben.
Twintig mensen (10 mannen, 10 vrouwen) werden 28 dagen opgenomen in een onderzoekskliniek. Via de dobbelsteen werd bepaald wie een menu met ultra bewerkt voedsel kreeg voorgeschoteld en wie er mocht knagen op een menu met minimaal bewerkt voedsel. Na veertien dagen werd gewisseld. De groep van het ultrabewerkte eten kreeg nu veertien dagen lang het minimaal bewerkte menu en voor de andere groep gold het omgekeerde.
De maaltijden (ontbijt, lunch, diner) en snacks die beide groepen op hun bord kregen was vergelijkbaar wat betreft energiedichtheid, koolhydraten, eiwitten, vetten, suiker en zout. De deelnemers - gezonde jonge mensen van rond de dertig met licht overgewicht (BMI 27) - mochten er zoveel van eten als ze wilden. Ze hoefden ook niet de hele dag stil te zitten, maar konden ook sporten als ze dat wilde. Regelmatig werd hun energieverbruik gemeten in een respiratiekamer.
Bijna een kilo erbij
Na verwerking van de resultaten bleek dat het menu met ultrabewerkt voedsel uitnodigde om meer te eten, gemiddeld ruim 500 kcal per dag meer in vergelijking met het menu met onbewerkt voedsel. Daarbij ging het vooral om extra koolhydraten en vetten. De inname van eiwitten bleek constant, of zelfs ietsje lager. De meeste extra calorieen werden genuttigd bij het ontbijt en bij de lunch.
Het gevolg was een gewichtstoename van gemiddeld 0,8 kilogram. In veertien dagen, dus dat tikt lekker aan als je veel ultrabewerkt voedsel eet. Het menu met minimaal bewerkt voedsel bewerkstelligde juist het omgekeerde, een afname van het gewicht met gemiddeld 1,1 kilogram. De hoeveelheid lichaamsvet nam met 0,5 kilogram toe tijdens de veertien dagen met het ultrabewerkte menu en met 0,3 kilogram af met het onbewerkte menu.
Onbewerkt is meer werk
De conclusie is duidelijk, schrijven de onderzoekers. Als je ultrabewerkt voedsel uit je menu schrapt, vermindert je energie-opname en neemt je gewicht af. Als je daarentegen grote hoeveelheden ultrabewerkt voedsel eet, neem je meer energie op en word je zwaarder. Aan de industrie dus de taak om hun producten zodanig te herformuleren, dat die nadelige effecten worden opgeheven. Of ze dat ooit zal lukken is de vraag, omdat het hele verdienmodel van Big Food is gebaseerd op het raffineren van goedkope grondstoffen.
Tot het zover verdient het aanbeveling om ultrabewerkte voedingsmiddelen zoveel mogelijk te vermijden, stellen de onderzoekers. Maar pas op, voegen ze eraan toe. Hou er wel rekening mee dat de tijd, de kennis, de kosten en de inspanningen die nodig zijn om een maaltijd te maken van niet of weinig bewerkte levensmiddelen niet altijd beschikbaar zijn voor mensen die niet behoren tot de hogere sociaaleconomische klasse.
Een mening over dit artikel? Reageer op onze Twitter, Facebook, Instagram en LinkedIn. Een opinieartikel is ook van harte welkom. Mail dan even met de redactie (redactie@agrio.org). Geïnteresseerd in de andere artikelen van VORK? Word abonnee of vraag een gratis proefnummer aan.
Tekst: Joost van Kasteren