Europese Commissie schiet zichzelf in de voet met Bijenrichtlijn

De neonics zijn sinds dit groeiseizoen verboden op basis van een concept 'Bijenrichtlijn' uit 2013. Als andere insecticiden straks ook langs deze nieuwe meetlat worden gelegd, verdwijnen ze zowat allemaal. De nieuwe richtlijn is onwerkbaar.

Al vijf jaar ligt er een concept Bijenrichtlijn voor het beoordelen van het effect van bestrijdingsmiddelen op bijen en hommels. Vooruitlopend op de definitieve vaststelling is die richtlijn gebruikt voor een verbod op het gebruik van neonicotinoiden (neonics), een groep bestrijdingsmiddelen die massale bijensterfte zou veroorzaken.

Vanuit de milieubeweging neemt de druk toe om de conceptrichtlijn definitief vast te stellen, zodat ook andere bestrijdingsmiddelen langs deze meetlat kunnen worden gelegd. Veel EU-lidstaten willen er niet aan, want dat zou ertoe leiden dat vrijwel alle bestrijdingsmiddelen, ook die in de biologische landbouw worden gebruikt, verboden zouden worden.

Bijensterfte

Het begon allemaal met de massale bijensterfte, die volgens sommige onderzoekers zou worden veroorzaakt door het gebruik van neonicotinoiden. Deze stoffen zijn verwant aan nicotine, een natuurlijk insecticide waarmee tabaksplanten zich verdedigen tegen insectenvraat. Door zaden met het middel te coaten was de hele plant het hele seizoen beschermd.

De hele plant, dus ook de nectar en de pollen van bloeiende planten bevatten spoortjes neonics. Volgens sommige voldoende om effect te hebben op de overleving van honingbijen en van wilde bijen en hommels. Terwijl laboratoriumproeven een duidelijk effect lieten zien, waren de resultaten van veldproeven op zijn zachtst gezegd tegenstrijdig. We schreven daar eerder over in Vork (september 2017). Dit artikel is volgende week te lezen op de website van Vork.

Veldstudies

Om uitsluitsel te kunnen geven over de mogelijke risicos van neonics in de praktijk, ontwikkelde de Europese Voedselautoriteit EFSA in 2012 de Bijenrichtlijn voor veldstudies, maar volgens experts is die richtlijn onuitvoerbaar. Zo mag de sterfte in een bijenkolonie als gevolg van blootstelling aan een bestrijdingsmiddel niet hoger zijn dan 7 procent. Dat is onmogelijk vast te stellen als de natuurlijke sterfte van bijenvolken al varieert tussen 10 en de 20 procent. Om aan alle eisen van de Bijenrichtlijn te voldoen zou je een testgebied moeten hebben van bijna 450 vierkante kilometer en zou je alle bijen van een RFID-chip moeten voorzien om ze goed genoeg te kunnen volgen.

Buitelende politici

Het is waarschijnlijk niet voor niets dat de Bijenrichtlijn al vijf jaar een concept is. Desondanks is diezelfde richtlijn wel gebruikt voor het beoordelen van de risicos op bijensterfte door blootstelling aan neonics. Omdat - aldus EFSA - niet met zekerheid kan worden vastgesteld dat het gebruik ervan geen risico oplevert voor bijen en hommels, werden de neonics verboden. Politici, zowel in Nederland als in Europa buitelden vervolgens bijna over elkaar heen om het verbod te bevestigen. Niet alleen voor bloeiende gewassen zoals koolzaad, maar ook voor suikerbieten. In een bietenveld vind je nauwelijks bijen, want bieten bloeien niet voor ze geoogst worden.

Of de bijen veel geholpen zijn met een verbod is de vraag, want de alternatieven voor neonics zijn beduidend minder milieuvriendelijk. Wie er in ieder geval niet blij mee zijn, zijn de akkerbouwers. Vooral de telers van aardappelen en suikerbieten komen in de problemen, zo bleek vorig jaar al uit een evaluatie van de NVWA. Diverse lidstaten hebben de Europese Commissie inmiddels om een ontheffing gevraagd, maar minister Schouten wil daar nog niet aan.

Vaststelling

Hoe het ook zij, de neonics zijn verboden met ingang van dit groeiseizoen, een beslissing die dus gebaseerd is op een concept Bijenrichtlijn. Desgevraagd liet de directeur van de Europese Voedselautoriteit weten dat die beslissing is genomen na een telefoontje vanuit de Europese Commissie. Onder politieke druk dus.

Het lag in de lijn der verwachting dat de Bijenrichtlijn ook formeel vastgesteld zou worden. Half december stond het onderwerp op de agenda van het Standing Committee on Plant, Animals, Food and Feed van de Europese Commissie, maar tot ongenoegen van de milieubeweging is er niet over gestemd. Het blijft dus voorlopig een conceptrichtlijn.

Dilemma

Volgens Jon Entine, directeur van het Genetic Literacy Project komt die aarzeling niet uit de lucht vallen. De Bijenrichtlijn leek een prima middel om de maatschappelijk omstreden neonics te verbieden, maar nu puntje bij paaltje komt, betekent diezelfde richtlijn dat het overgrote deel van de insecticiden die nu in gebruik zijn, verboden moet worden, inclusief insecticiden die in de biologische landbouw worden gebruikt.

Al in 2013 heeft de industrie een analyse gemaakt van de gevolgen van de Bijenrichtlijn voor 150 insecticiden. Geen enkele kwam door de eerste laboratoriumtest heen, waarbij insecticiden krijgen gevoerd. Volgens de regels moeten al die middelen dus worden onderworpen aan een veldproef in overeenstemming met de Bijenrichtlijn. Aangezien zon proef onuitvoerbaar is, is een verbod bureaucratisch onvermijdelijk.

De lidstaten bevinden zich nu tussen Scylla en Charybdis. Als ze tegen de Bijenrichtlijn stemmen, ondermijnen ze het verbod op neonics en daarmee ook hun eigen geloofwaardigheid. Om nog maar niet te spreken van de eisen tot schadevergoeding, die voor dit jaar al worden geschat op driekwart miljard euro. Stemmen ze voor de Bijenrichtlijn, dan zijn de consequenties voor de Europese landbouw schier onafzienbaar. Volgens Entine dreigt in dat geval zelfs een verdubbeling van de voedselprijzen. Daar zit natuurlijk niemand op te wachten.

Een mening over dit artikel? Reageer op onze Twitter, Facebook, Instagram en LinkedIn. Een opinieartikel is ook van harte welkom. Mail dan even met de redactie (redactie@agrio.org). Geïnteresseerd in de andere artikelen van VORK? Word abonnee of vraag een gratis proefnummer aan.

Tekst: Joost van Kasteren Beeld: Miroslav Becvar