Wetenschappers willen internationaal panel voor voedselzekerheid

 

• Het huidige voedsel- en landbouwbeleid laat het afweten
• Voedselzekerheid voor iedereen vraagt om evidence-based beleid
• Twijfel over effectiviteit van een internationaal panel

 

In een nieuw panel moeten wetenschap en politiek elkaar ontmoeten voor het ontwikkelen van een evidence-based voedsel- en landbouwbeleid. Het is een van de weinige concrete voorstellen in het rapport Opportunities for future research and innovation on food and nutrition security and agriculture, dat woensdag 28 november is gepubliceerd. Het is een rapport van het InterAcademy Partnership (IAP), een organisatie waar ook de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) bij is aangesloten.

 

In het rapport wordt voedselzekerheid omschreven als een voor iedereen toegankelijk, gezond en betaalbaar dieet dat duurzaam is en cultureel geaccepteerd. Momenteel is dat zeker niet het geval, vertelt Tim Benton van de University of Leeds en een van de experts die het rapport samenstelden. Het huidige voedsel- en landbouwbeleid is niet goed voor de planeet als je weet dat het voedselsysteem wereldwijd verantwoordelijk is voor een derde van de broeikasgassen. Het is ook niet erg gezond met aan de ene kant ruim 800 miljoen mensen die ondervoed zijn en aan de andere kant bijna evenveel mensen met obesitas.

 

Klimaatslim produceren en consumeren

Ons voedselsysteem laat het afweten, aldus Benton en het probleem wordt alleen maar groter doordat enerzijds de behoefte aan voedsel stijgt door een groeiende en meer welvarende wereldbevolking en anderzijds de klimaatverandering en de bijbehorende dreiging van droogte en overstromingen. Er moet dus nodig wat gebeuren. Zowel aan de productiekant, de landbouw, als aan de vraagzijde.

 

Aan de productiekant gaat het om klimaatslimme landbouwsystemen met gewassen die niet alleen bestand zijn tegen ziekten en plagen maar ook tegen abiotische stressfactoren zoals droogte; efficiënter gebruik van land, water en meststoffen door precisielandbouw en dataverzameling en -gebruik en het bevorderen van biodiversiteit.

 

Aan de vraagzijde gaat het om het beïnvloeden van het gedrag van consumenten om bijvoorbeeld wat minder vlees te eten en wat meer innovatieve gerechten op tafel te zetten. Dat gaat dan bijvoorbeeld om kweekvlees . Kweekvlees is echter nog niet te koop voor de consument, laat staan duurzaam te produceren. Ook gaat het hier om vlees van ingrediënten op basis van paddenstoelen, algen en insecten. Extreem belangrijk is daarnaast het tegengaan van verspilling van voedsel tussen winkelwagen en eettafel.

 

Evidence based

Voedselzekerheid voor iedereen vraagt niet alleen om veranderingen bij producenten en consumenten, maar ook bij het beleid. Om te beginnen moeten we af van het silo-denken en moet er een beleid komen voor het voedselsysteem als geheel; oneerbiedig gezegd van grond tot kont. Dat beleid moet bij voorkeur evidence-based zijn, dat wil zeggen zoveel mogelijk gebaseerd op wetenschappelijke feiten en inzichten. Omdat sociale en culturele factoren een belangrijke rol spelen bij de voedselkeuze is er ook een belangrijke rol weggelegd voor de sociale wetenschappen om die keuze te beïnvloeden. Het beoogde International Panel on Food and Nutrition Security and Agriculture is bedoeld om de evidence verzamelen en beoordelen als bouwsteen voor beleid.

 

Er is vaker voor zon internationaal panel gepleit, onder meer door de Wageningse bestuursvoorzitter Louise Fresco. In dit geval zou het echter gaan om een panel dat als een soort clearing house gaat dienen voor een internationaal platform dat vorm zou moeten geven aan een grensoverschrijdend, wereldwijd voedselsysteem. Het idee voor zon platform komt van Joachim von Braun, voormalig directeur van het International Food Policy Research Institute (IFPRI) en tegenwoordig directeur van het Zentrum fur Entwicklungsforschung ZEF van de universiteit van Bonn. Von Braun is ook co-voorzitter van de groep van experts die het rapport opstelde.

 

Opkomst privaat gefinancierd onderzoek

De vraag is hoe effectief zon panel kan zijn bij het vertalen van onderzoeksresultaten naar beleid. De laatste decennia zien we bijvoorbeeld een forse verschuiving in de financiering van landbouw- en voedselonderzoek van het publieke naar het private domein. Anders gezegd; steeds meer onderzoek op dit gebied gebeurt door of onder supervisie van de grote multinationale agro- en voedingsmiddelenindustrie.

 

Op zich is dat niet zon probleem, ware het niet dat die bedrijven alles uit de kast halen om hun intellectueel eigendom af te schermen met octrooien en daarmee vaak meer maatschappelijke gerichte innovatie belemmeren. Desgevraagd laat eerdergenoemde Tim Benton per e-mail weten dat hem dat persoonlijk ook zorgen baart. Sterke overheden en meer transparantie kunnen dat volgens hem voorkomen, maar misschien moeten we ook het octrooieren van leven, zoals planten, nieuwe gewasrassen, dieren en genetische mechanismen maar eens kritisch onder de loep te nemen.

 

Politiek vaarwater

De effectiviteit van zon internationaal panel wordt ook ondermijnd, omdat het onvermijdelijk in politiek vaarwater terecht komt. Het IPCC bijvoorbeeld is er in de bijna dertig jaar van zijn bestaan wel in geslaagd om klimaatverandering door menselijk invloed op de agenda te krijgen, maar behalve goede voornemens heeft dat weinig opgeleverd aan serieus klimaatbeleid.

 

Bovendien werden er indertijd de nodige vraagtekens gezet bij het intern functioneren van het IPCC, nota bene door een voorloper van het InterAcademy Partnership, de InterAcademy Council.

 

 Ook een internationaal panel voor voedselzekerheid en landbouw kan al heel gauw terecht komen in discussies over grootschalig tegenover kleinschalig, biologisch tegenover chemisch en land sharing versus land sparing als het gaat om samengaan dan wel scheiden van natuur en landbouw. En als het gaat over voeding laten politici zich niet alleen leiden door wetenschappelijke inzichten maar ook door commerciële belangen van de voedselindustrie, zoals het onlangs overeengekomen Preventieakkoord laat zien. In dit akkoord hebben meer dan zeventig organisaties maatregelen voorgesteld om Nederlanders gezonder te laten eten. Deze overeenkomst kreeg meteen kritiek omdat het te vrijblijvend zou zijn en te weinig concrete maatregelen bevatte.

 

Maar laten we niet te somber zijn. Een internationaal panel voor voedselzekerheid en landbouw kan mogelijk een zinnige bijdrage leveren aan de ontwikkeling van een beleid dat voedselzekerheid biedt aan iedereen zonder de aarde uit te putten. Dan moeten er wel strikte voorwaarden worden gesteld aan de positie in het grijze gebied tussen onderzoek en beleid en aan het intern functioneren ervan. Beetje jammer dus, dat het rapport van het IAP daar niet verder op in gaat.

 

Een mening over dit artikel? Reageer op onze Twitter, Facebook, Instagram en LinkedIn. Een opinieartikel is ook van harte welkom. Mail dan even met de redactie (redactie@agrio.org). Geïnteresseerd in de andere artikelen van VORK? Word abonnee of vraag een gratis proefnummer aan.

 

Tekst: Joost van Kasteren Beeld: Ruth van Schriek