Hebben boeren een nieuwe ijstijd voorkomen?

 

• Tienduizend jaar landbouw heeft geleid tot een toename van broeikasgassen in de atmosfeer;
• In plaats van de verwachte daling heeft dat geleid tot een stijging van de gemiddelde temperatuur;
• Met de toename van broeikasgassen uit andere bronnen is het de vraag of er nog ooit een ijstijd komt.

 

Zon tienduizend jaar geleden legden boeren hun eerste akkers aan voor de teelt van tarwe, maïs en rijst. Ook begonnen ze met het houden van runderen, varkens en kippen. Zonder dat ze daar erg in hadden, veranderden ze daardoor het klimaat en voorkwamen daarmee een nieuwe koude periode en mogelijk een ijstijd.

 

IJskernen

Vijftien jaar geleden ontdekte William Ruddiman, paleoklimatoloog aan de Universiteit van Virginia iets merkwaardigs in de ijskernen van Antarctica. Het gehalte aan methaan - een broeikasgas - begon 10.000 jaar geleden af te nemen, maar 5.000 jaar later begon die weer toe te nemen. Ook het gehalte aan kooldioxide daalde in eerste instantie, maar begon 7.000 jaar later weer te stijgen.

 

Ruddiman: De enige verklaring die ik kon bedenken was dat de opkomende landbouw ervoor zorgde dat broeikasgassen in de atmosfeer terecht kwamen.

 

Dat zijn veronderstelling van een vroege menselijke invloed op het klimaat (Early Anthropogenic Hypothesis) niet helemaal uit de lucht was gegrepen, bleek uit latere studies. Die lieten zien dat zon 6.000 jaar geleden veel van het oerbos in Europa werd gekapt en dat zon 5.000 jaar geleden de natte rijstbouw - waarbij veel methaan wordt uitgestoten - zich verspreidde in Azië.

 

Beduidend kouder

Uit een zojuist verschenen studie blijkt dat de vroege uitstoot van broeikasgassen uit de landbouw vermoedelijk ook een nieuwe IJstijd heeft voorkomen. Zonder die vroege landbouw zou het klimaat op aarde beduidend kouder zijn dat het nu is, stelt Stephen Vavrus van de Universiteit van Wisconsin-Madison, die het onderzoek leidde.

 

Hij baseert zijn conclusies op de uitkomsten van een geavanceerd klimaatmodel waarmee hij het klimaat in ons geologische tijdperk, het Holoceen dat zon 12.000 geleden begon, vergeleek met MIS19. Dit is de periode tussen de IJstijden (interglaciaal) van bijna 800.000 jaar geleden. Het Holoceen en MIS19 zijn vergelijkbaar wat betreft de veranderingen in de baan van de aarde om de zon en de stand van de aardas; de zogeheten Milankovitch cycli. Daardoor kunnen die twee perioden goed vergeleken worden.

 

Trendbreuk

Uit onderzoek aan ijskernen valt af te leiden dat ook de samenstelling van de atmosfeer van het Holoceen vergelijkbaar is geweest met die van MS19. De concentraties aan kooldioxide en methaan waren in het begin min of meer gelijk en zowel in het Holoceen als in MS19 begon de concentratie aan deze broeikasgassen af te nemen.

 

In MS19 zette die afname door en dat leidde uiteindelijk tot een IJstijd. In het Holoceen begonnen de gehaltes aan broeikasgassen daarentegen weer te stijgen tot ze een piek bereikten rond 1850. De onderzoekers zijn met opzet in dat jaar gestopt, omdat er toen als gevolg van de industriële revolutie veel meer bronnen van broeikasgas bij kwamen.

 

Halverwege de 19e eeuw was de gemiddelde aardse temperatuur 1,3 graden warmer dan in dezelfde periode 800.000 jaar geleden en aan de Noordpool zelfs 5 graden warmer. Als we de lijn zouden doortrekken tot op de dag van vandaag, zouden die verschillen waarschijnlijk nog groter zijn.

 

Onbekend terrein

Hoe het ook zij, het lijkt erop dat met de neolithische revolutie, de overgang van jagen en verzamelen naar landbouw, een nieuwe IJstijd is voorkomen. Of we daar zo blij mee moeten zijn, is iets anders. De vergelijking van onze tijd met een vergelijkbaar interglaciaal van 800.000 jaar geleden, laat ook zien hoe groot de invloed van de mens is.

 

We begeven ons op onbekend terrein, zegt onderzoeksleider Vavrus. De invloed van de mens op het klikmaat is zodanig dat we niet meer op het verleden af kunnen gaan als we willen voorspellen hoe het klimaat zich zal ontwikkelen. Ruddiman voegt eraan toe dat we misschien zelfs de cyclus van ijstijden en interglacialen hebben gebroken en op weg zijn naar een steeds warmer interglaciaal.

 

Een mening over dit artikel? Reageer op onze Twitter, Facebook, Instagram en LinkedIn. Een opinieartikel is ook van harte welkom. Mail dan even met de redactie (redactie@agrio.org). Geïnteresseerd in de andere artikelen van VORK? Word abonnee of vraag een gratis proefnummer aan.

 

Tekst: Joost van Kasteren Beeld: Lisette Deurloo